Medal ustanowiony na mocy sejmowej ustawy powołującej Instytut Pileckiego jest przyznawany osobom, które niosły pomoc obywatelom polskim podczas wojen i prześladowań w latach 1917–1990, a także tym wszystkim, którzy przyczynili się do zachowania i pielęgnowania pamięci o polskich ofiarach totalitaryzmów.

- To smutne i nieakceptowalne, że tyle lat po wojnie wciąż tak dobrze znamy nazwiska i życiorysy zbrodniarzy - sprawców ludobójstwa, bestialskich oprawców, a ludzie którzy z narażeniem własnego życia heroicznie przeciwstawiali się złu i pomagali innym - pozostają nadal anonimowi. W tym kontekście odznaczenie Virtus et Fraternitas, uroczystości ich nadania i wystawa, którą teraz inaugurujemy - to działania, których znaczenia nie sposób przecenić. Odczuwam ogromną satysfakcję, że również poprzez tę ekspozycję w przestrzeni publicznej - na najważniejszym szlaku turystycznym stolicy, naprzeciwko Pałacu Prezydenckiego możemy wspólnie z Instytutem Pileckiego uhonorować ludzi szlachetnych, odważnych, o wielkim sercu. Naszym obowiązkiem jest przenoszenie pamięci o ich czynach – komentuje prof. Rafał Wiśniewski, dyrektor Narodowego Centrum Kultury.

W gronie tegorocznych nagrodzonych znaleźli się Alzatczycy, którzy pomagali w ucieczce polskim jeńcom, premier Nowej Zelandii i jego żona, którzy stworzyli schronienie dla polskich sierot ewakuowanych z sowieckiej Rosji, Portugalczycy – dyplomaci, którzy ratowali Polaków i Żydów oraz dziennikarz, który głosił prawdę o Polsce, amerykański fotograf oblężonej Warszawy, odważni ludzie z Węgier, Ukrainy i Słowacji. Tegoroczna lista odznaczonych medalem Virtus et Fraternitas to jednocześnie świadectwo pamięci i wdzięczności oraz lekcja historii.

Do idei związanych z Medalem Virtus et Fraternitas nawiązuje jego forma i kształt. Na awersie zaprojektowanego przez Annę Wątróbską-Wdowiarską medalu przedstawiony jest Orzeł Biały, poniżej którego widnieją dwie skrzyżowane gałązki palmowe, symbolizujące nagrodę i uznanie, powyżej – napis „Virtus et Fraternitas” (odwaga i braterstwo). Rewers medalu przedstawia symbolizującą polską państwowość postać kobiety ze stylizowaną włócznią św. Maurycego i wieńcem laurowym. W otoku medalu biegnie napis – cytat ze słów Jana Pawła II: Człowieka trzeba mierzyć miarą serca.

 - Skupiamy się w nim na tym, co najważniejsze – na przejawach dobra i solidarności, których doświadczyli obywatele polscy w XX wieku, stuleciu dwóch totalitaryzmów. Polacy poddani niemieckiemu i sowieckiemu terrorowi, zmuszeni do emigracji. Rozproszeni po całym świecie w wyniku wywózek i deportacji musieli polegać na wsparciu innych: przyjaciół, sąsiadów, a czasem zupełnie obcych ludzi. Otrzymali pomoc, która w wielu wypadkach równała się z ocaleniem życia - podkreśla prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego.

Idea Medalu Virtus et Fraternitas wpisuje się w misję Instytutu Pileckiego –  dokumentowania polskich losów w XX wieku, refleksji nad polskim doświadczeniem totalitaryzmów i wdzięczności wobec często zapomnianych i bezimiennych strażników pamięci.  Dotychczas medal przyznano 46 osobom z 13 państw – część z nich została uhonorowana pośmiertnie.

Wystawa:         „Virtus et Fraternitas”, ekspozycja plenerowa przed Kordegardą. Galerią Narodowego Centrum Kultury (Krakowskie Przedmieście 15/17)

Czas trwania:     15 czerwca – 7 lipca 2022

Wernisaż:           15 czerwca 2022, godz. 21:00

Organizatorzy:  Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytut Pileckiego

Lista tegorocznych odznaczonych przez Prezydenta RP. Pana Andrzeja Dudę Medalem Virtus et Fraternitas, których postacie prezentowane są na wystawie przed Kordegardą
 

● Mieszkańcy Fréland w Alzacji którzy udzielili pomocy polskim jeńcom - Ksiądz Raymond Voegeli (1894–1980) Marie (1881–1971) i Eugène (1873–1953) Gorius, ich córka Rosalie Fogel (1919–2007), wnuczka Jeanine Humbert (ur. 1934) oraz Léon Humbert (1900–1969), Hélène Pionstka (1921–2009).

● Peter Fraser (1884–1950) i Janet Fraser (1888–1945) - premier Nowej Zelandii i jego żona, którzy przyczynili się do przyjęcia w Nowej Zelandii kilkuset polskich dzieci ewakuowanych wraz z Armią Andersa ze Związku Sowieckiego.

● Aristides de Sousa Mendes (1885–1954) - portugalski dyplomata, który jako konsul we Francji ocalił za pomocą portugalskich wiz ok. 10 tysięcy osób, Polaków i Żydów, m.in. Stefanię i Juliana Tuwimów oraz Antoniego Słonimskiego.

● César de Sousa Mendes (1885–1955) - brat bliźniak Aristidesa, również dyplomata, w latach trzydziestych był konsulem Portugalii w Warszawie, we wrześniu 1939 udzielił pomocy grupie Polaków. Wyjeżdżając
z Warszawy umożliwił ucieczkę polskiej nauczycielce Cecylii Dolacie.

● Pedro Correia Marques (1890–1972) - portugalski dziennikarz, który opisywał los Polski pod okupacją niemiecką, w 1944 r. wydał jedną z pierwszych w Europie publikacji książkowych o Powstaniu Warszawskim, krytykował bierność Aliantów oraz Sowietów wobec tragedii Warszawy.

● Ján Klinovský (1905–1944) - słowacki polityk, przeciwnik współpracy z III Rzeszą, po wybuchu wojny ratował Polaków aresztowanych na Słowacji, pomagał w akcji przerzutu uciekinierów z okupowanej Polski.

● Julien Bryan (1899–1974) - amerykański fotograf, dokumentalista oblężonej  Warszawy w 1939 roku. Jego zdjęcia i film o oblężeniu stolicy i bestialstwie niemieckiej agresji dotarły do milionów ludzi, przede wszystkim w USA.

● Paul Super (1880–1949) - amerykański działacz społeczny, od lat dwudziestych działał w warszawskim oddziale YMCA, organizował m.in. akcje dożywiania dzieci. Podczas II wojny światowej założył Amerykańską Komisję Pomocy Polakom i koordynował pomoc YMCA dla polskich żołnierzy i uchodźców w wielu krajach.

● Elna Gistedt-Kiltynowicz (1895–1982) - szwedzka aktorka, gwiazda scen przedwojennej Warszawy, po wybuchu wojny nie skorzystała z możliwości wyjazdu. Założona przez nią kawiarnia była miejscem działalności charytatywnej i punktem kontaktowym podziemia. Zaangażowana w pomoc Żydom.

● Kateryna (1909–2000)  i Fedor Bojmistrukowie (1905–1974) - ukraińscy gospodarze ze wsi Kaszówka na Wołyniu, którzy w sierpniu 1943 roku przygarnęli do siebie dwuletnią dziewczynką, ocaloną ze zbrodni dokonanej we wsi Gaj. Bojmistrukowie przygarnęli dziewczynkę, odmówili wydania jej banderowcom
i wychowali jak własne dziecko.

● Mychajło Susła (1901–1970) - ukraiński mieszkaniec wsi Podkamień w przedwojennym województwie tarnopolskim. W 1943 roku pomógł polskiej rodzinie Świętojańkich uciec z Podkamienia i własną furmanką przewiózł ich przez tereny kontrolowane przez banderowców. Dzięki temu uniknęli oni śmierci podczas masakry w Podkamieniu w marcu 1944 r.

● Członkowie Węgiersko-Polskiego Komitetu Opieki nad Uchodźcami: Hrabina Józsefné Margit Károlyi (1892–1964), Edith Weiss (1899–1967), Erzsébet (1902–1980) i Antal (1905–1972) Szápáry którzy odegrali kluczową rolę w organizowaniu akcji pomocy dla fali polskich uchodźców, którzy przybyli na Węgry we wrześniu 1939 r.