Historia to wyjątkowa, gdyż dotyczy międzywojennych planów stworzenia nie tylko monumentalnego pomnika Marszałka, ale również całego założenia urbanistycznego. Warszawski Plac na Rozdrożu miałby wyglądać co najmniej jak kapitoliński Ołtarz Ojczyzny w Rzymie, jednakże wielkie plany przerwała wojna. Pomnik Piłsudskiego dumnie prezentującego się na Kasztance miał być odlany z brązu i liczyć miał 25 metrów. Całości dopełniałby łuk triumfalny z granitu w wysokości 50 metrów, w którym znajdować się miało Muzeum Niepodległości. To wyjątkowe założenie urbanistyczne było projektem chorwackiego rzeźbiarza Ivana Meštrovicia. Zanim jednak Meštrović został wybrany jako twórca monumentu i przysłał do Warszawy dwa gipsowe modele (z których jeden można oglądać na wystawie), przeprowadzono dwa konkursy dla artystów.

Dołącz do wydarzenia na Facebooku →

Pierwszy z nich był konkursem otwartym, jedynie dla polskich twórców. Przewodniczącym jury konkursu był gen. Edward Rydz-Śmigły, a jego członkami m.in. Stefan Starzyński – prezydent Warszawy, Stanisław Lorentz – dyrektor Muzeum Narodowego i Xawery Dunikowski – rzeźbiarz. Jak pisze Ewa Ziembińska: Nazwiska artystów umieszczono w zalakowanych kopertach z numerami lub godłami, tak skutecznie, że do dziś autorzy tych niewyróżnionych prac są nieznani. Ich nazwiska nadal, po 71 latach od konkursu, pozostają nieznane. Ponieważ z 58 nadesłanych prac nie wyłoniono zwycięzcy, rozpisano drugi konkurs, tym razem międzynarodowy, w formule zamkniętej. Kontakt z zagranicznymi artystami podjęto za pośrednictwem placówek dyplomatycznych. Jedynie artysta rzeźbiarz z Chorwacji, Ivan Meštrović, zgodził się wziąć udział w konkursie. Francuz Aristide Maillol i Norweg Gustav Vigeland odmówili.

Meštrović przybył do Warszawy w maju 1939 roku i był przyjmowany z honorami przez prezydenta miasta. Jak pisze kuratorka wystawy: Projekt Ivana Meštrovicia wpisywał się we wzorzec plastyczny prezentujący przywódcę na koniu, znany już od czasów antycznych kanon sztuki tryumfalnej. Gdyby został zrealizowany, byłby największym pomnikiem w stolicy, z wielkim założeniem architektoniczno-urbanistycznym wokół. Jerzy Stempowski, pisarz i krytyk literacki, określił Meštrovicia największym od starożytności geniuszem rzeźby monumentalnej. Geniusz niestety nie miał możliwości objawienia się i monumentalny projekt nie został zrealizowany, ponieważ wybuchła II Wojna Światowa.

Gdyby nie to, moglibyśmy dzisiaj pewnie konkurować z Rzymem i jego pomnikiem Wiktora Emmanuela. Na wspomnienie tych wiekopomnych planów, konkursów i projektu monumentu, który nigdy nie powstał zapraszamy na oprowadzanie kuratorskie po wystawie, już 25 listopada o godzinie 13:30 w Kordegardzie. Galerii Narodowego Centrum Kultury.

Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022”

Ivan Meštrović / Józef Piłsudski. Historia jednego pomnika

Kuratorka: Ewa Ziembińska
Organizator: Narodowe Centrum Kultury
Koordynacja: Anna Rudek-Śmiechowska

Partnerzy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Królikarnia Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, Muzeum Narodowe w Warszawie, Biuro Niepodległa