Settings and search
Technofears. Fear of technology and its cultural faces
Table of contents
I TECHNOFEARS. FEAR OF TECHNOLOGY AND ITS CULTURAL FACES
Renata Tańczuk, Rafał Nahirny, Marta Brzezińska-Pająk
Introduction. Technologies, fears and social imaginaries
Dariusz Brzostek
The fear of the machine and the machine’s fear. Artificial intelligence and technofears in the works of Stanisław Lem
Renata Tańczuk
On the autonomy of “I” and the nature. A few comments on old fears in a new technological scenery
Leszek Koczanowicz
Intimacy fear – the art of telling the truth in the internet era
Marta Brzezińska-Pająk, Rafał Nahirny
The birth of ban-opticon and fears of biometrical passport
Aleksandra Goral
Noise for the digital fears. Trace and suspiciousness in the world of data
Dawid Junke
Who is holding the black mirror in front of us? Fear of technology in Black Mirror versus new methods of series production and distribution
Łukasz Afeltowicz, Michał Wróblewski
Epidemics, modernity and the zombie apocalypse. The theme of infectious diseases in popular culture as a way to express social fears
Małgorzata Dancewicz
Performative trans/fusion. The slaying of a symbolic vampire
II TECHNOFUTURE
Magdalena Szpunar
Culture of (more than) technological fear
Barbara Cyrek
I’m not a robot – cultural imperative of making humanity credible
Mikołaj Smykowski
Chess – an (in-) humane game. people, machines and anticipating future
Tomasz Safjanowski
Cyberpunk after post-cyberpunk. Dystopian vision of techno-future in altered carbon series
Bartosz Małczyński
Tomorrow is the fear. Fear of technology in rock and metal groups’ works
Marcin Wilkowski
Watermark as a comment on heritage
III REVIEWS
Ewa Wójtowicz
Media-sphere of memory
Kamil Lipiński
Migrations of illusion in an aesthetical landscape
IV ON RESEARCH
Joanna Konieczna-Sałamatin, Tomasz Stryjek
Internally inconsistent. Ukrainians and Poles on World War II and communist governments in the history of their countries
Technofears. Fear of technology and its cultural faces
doi.org/10.26112/kw.2018.101.01
doi.org/10.26112/kw.2018.101.02
The article is devoted to technofears – complex and diverse fears of technology, which undergo conceptualization, are analysed in terms of problems they may cause and are visualized in the works of Stanisław Lem. Three basic issues have been analysed. Firstly, Lem’s anxiety related to predictions of civilizational development, present in his studies and late opinion journalism. Secondly, fear of progress that is ever-present in his works (particularly of: a machine, technology, robotics, and artificial intelligence), haunting an individual and humanity in nearer or further future. Thirdly, fears felt by machines depicted in his works as personified literary characters (robots, artificial intelligence). The concluding part includes a question about extreme, identity-related dimension of fear, which, also in reference to artificial intelligence, turns out to be, at least in the works of Solaris’ author, a fundamental existential experience required for the creation of a subject – person.
Key words: Stanisław Lem, technofears, futurology, predictions, technology, science fiction
Bibliografia
Bauman, Zygmunt. Płynny lęk. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.
Deleuze, Gilles, Félix Guattari. Anty-Edyp. Kapitalizm i schizofrenia. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2017.
Freud, Sigmund. „Niesamowite”. W: Freud, Sigmund. Pisma psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1997.
Gajewska, Agnieszka. Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2017.
Kępiński, Antoni. Lęk. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Lekarskich, 1987. Kołakowski, Leszek. „Informacja i utopia”. Twórczość 11 (1964).
Laing, Ronald D. Podzielone „ja”. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 1995.
Lem, Stanisław. Etyka technologii i technologia etyki. W: Lem, Stanisław. Dialogi. Kraków– Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1984.
Lem, Stanisław. Lube czasy. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 1995.
Lem, Stanisław. Summa technologiae. Warszawa: Interart, 1996.
Lem, Stanisław. Tajemnica chińskiego pokoju. Kraków: Wydawnictwo „Universitas”, 1996.
Lem, Stanisław. Wejście na orbitę. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1962.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.03
Fear is related to our cultural measures and imaginations. We experience it while the reserves of social imaginarium don’t offer us any tools to explain what is already happening and what might happen to us. I am analyzing Orchestrer la Perte by Simone Laroche and David Szanto and Lost Drones by The Fortunists, artistic works, which juxtapose technology with the human subject and nature. The authors refer to rather traditional concepts of the subject and nature, which still tend to influence our attitudes. The challenge brought to them by new technologies implies a loss of significant categories organizing the world, which guarantee a sense of safety, and a threat to essential values.
Key words: modern subject, nature, techno-nature, social imaginarium
Bibliografia
Bińczyk, Ewa. Technonauka w społeczeństwie ryzyka. Filozofia wobec niepożądanych następstw praktycznego sukcesu nauki. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012.
Fiedorczuk, Julia. Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe „Katedra”, 2014.
Fukuyama, Francis. Koniec człowieka. Tłum. Bartłomiej Pietrzyk. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2004.
Geertz, Clifford. „Z punktu widzenia tubylca. O naturze antropologicznego rozumienia”. W: Geertz, Clifford. Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej. Tłum. Dorota Wolska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005.
Harari, Yuval N. Od zwierząt do bogów. Krótka historia ludzkości. Tłum. Justyn Hunia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.
Jarecka, Urszula. „Konceptualizacja zagrożeń biotechnologicznych w kulturze audiowizualnej”. W: Nie tylko Internet. Nowe media, przyroda i „technologie społeczne” a praktyki kulturowe, red. Janusz Mucha. Kraków: Zakład Naukowy „Nomos”, 2010.
Jezierski, Piotr. Siła strachu. Wpływ Apokalipsy i lęków zimnowojennych na wybrane nurty kultury popularnej. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe „Katedra”, 2012.
Koczanowicz, Leszek. „Tożsamość jako niewygoda. Dwie genealogie nowoczesnej hamartii”. Teksty Drugie 170, 2 (2018).
Kurzweil, Raymond. Nadchodzi osobliwość. Kiedy człowiek przekroczy granice biologii. Tłum. Eliza Chodkowska, Anna Nowosielska. Warszawa: Kurhaus Publishing, 2013.
Majczyna, Marek. „Podmiotowość a tożsamość”. W: Tożsamość człowieka, red. Anna Gałdowa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000.
Raffles, Hugh. Insectopedia. New York: Vintage, 2010.
Solarewicz, Krzysztof. „Nadnatura. Wizje człowieka przyszłości we współczesnej debacie naukowej i popularnonaukowej”. Prace Kulturoznawcze 14, 2 (2012).
Tańczuk, Renata. „Drony piękne jak motyle, natrętne jak komary i pracowite jak mrówki. Uwagi o naturze i sprawstwie bionicznych owadów”. W: Czego pragną drony?, red. Rafał Nahirny, Aleksandra Kil, Magdalena Zamorska. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe „Katedra”, 2017.
Taylor, Charles. Etyka autentyczności. Tłum. Andrzej Pawelec. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1996.
Zybertowicz, Andrzej, Maciej Gurtowski, Katarzyna Tamborska, Mateusz Trawiński, Jan Waszewski. Samobójstwo Oświecenia. Jak neuronauka i nowe technologie pustoszą ludzki świat. Kraków: Wydawnictwo „Kasper”, 2015.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.04
In his late works Michel Foucault names parrhesia, an ability to tell the truth about oneself and the world, as one of the most significant categories. Parrhesia is crucial for both the democratic policy, as well as for an inner spiritual life. Foucault analyses both aspects of parrhesia in the context of ancient philosophy and Christianity. But whichever the context, pharresia is a difficult spiritual task causing a threat for those who practise it. It seems that today traditional categories have been switched and democratised parrhesia becomes a standard or even coercion, while the world of intimacy and privacy – a thing that ought to be feared and avoided. Key issue of the text is a question what happens to parrhesia in the democratic world of technology. The article searches for the answer to how new technologies, the social media above all, change the nature of parrhesia within our private lives and in the political arena.
Key words: parrhesia, truth, Internet, democracy, bots
Bibliografia
Asimov, Isaac. Nagie słońce. Tłum. Michał Wroczyński. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2013.
Bartlett, Jamie. The Dark Net. Inside the Digital Underworld. London: William Heinemann, 2014.
Confessore, Nicholas. „Cambridge Analytica and Facebook: The scandal and the fallout so far”. The New York Times, 4 kwietnia 2018.
Dasgupta, Rana. „The first social media suicide”. Guardian, 29 kwietnia 2017.
Dreyfus, Hubert L. What Computers Still Can’t Do. A Critique of Artificial Reason, Cambridge, MA: MIT Press, 1992.
Dumouchel, Paul, Luisa Damiano. Living with Robots. Tłum. Malcom DeBevoise, Cambridge, MA: Harvard University Press, 2017.
Ferrara, Emilio, Onur Varol, Clayton Davis, Filippo Menczer, Alessandro Flammini. „The rise of social bots”. Communications of the ACM 59, 7 (2016).
Foucault, Michel. „Discourse and truth: the problematization of parrhesia, 6 lectures given by Michel Foucault at the University of California at Berkeley, Oct-Nov. 1983”. Michel Foucault, Info. http://foucault.info/documents/parrhesia/.
Foucault, Michel. Historia seksualności. Tłum. Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant, Krzysztof Matuszewski. Warszawa: Czytelnik, 2000.
Foucault, Michel. Rządzenie sobą i innymi. Tłum. Michał Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
Foucault, Michel. The Politics of Truth. New York City: Semiotext(e), 2007.
Foxcroft, Louise. Calories and Corsets. A History of Dieting over 2000 Years. London: Profile Books, 2011.
Godzic, Wiesław. Znani z tego, że są znani. Celebryci w kulturze tabloidów. Warszawa: WAiP, 2007.
Harrison, Sarah. „Why the world needs WikiLeaks”. New York Times, 17 listopada 2016. Hofstadter, Richard. The Paranoid Style in American Politics and Other Essays. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1963.
Margalit, Avishai. On Compromise and Rotten Compromises, Princeton, NJ: Princeton University Press, 2010.
Pascal, Blaise. Myśli. Tłum. Tadeusz Żeleński (Boy). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1972.
Rousseau, Jean-Jacques. Wyznania. Tłum. Tadeusz Boy-Żeleński. Kraków: Wydawnictwo „Zielona Sowa”, 2003.
Swami, Viren, Rebecca Coles, Stefan Stieger, Jakob Pietschnig, Adrian Furnham, Sherry Rehim, Martin Voracek. „Conspiracist ideation in Britain and Austria. Evidence of a monological belief system and associations between individual psychological differences and real-world and fictitious conspiracy theories”. British Journal of Psychology 102 (2011).
Tsvetkova, Milena, Ruth García-Gavilanes, Luciano Floridi, Taha Yasseri. Even good bots fight: The case of Wikipedia. PlosOne. 23 lutego 2017. http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0171774.
Winstead, Ed. „Faked: The headquarters. The followers. The influence?”. New York Times, 22 stycznia 2018.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.05
The article introduces the idea of ban-opticon by Didier Bigo. The French sociologist has defined various mechanisms of power whose purpose is to stop the bodies, which are on the move. A biometric passport is a key technology that enables to identify individuals crossing borders in a quick and credible way. Its introduction, dictated by security measures, causes a whole range of new concerns, anxieties and fears, which are described and analysed.
Key words: ban-opticon, mobility, migrations, fear, biometric passport, biometric boundaries
Bibliografia
Agamben, Giorgio. „No to biopolitical tattooing”. Communication and Critical/Cultural Studies 5, 2 (2008).
Amoore, Louise. „Biometric borders. Governing mobilities in the war on terror”. Political Geography 25, 3 (2006).
Bauman, Zygmunt, David Lyon. Płynna inwigilacja. Rozmowy. Tłum. Tomasz Kunz. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013.
Bigo, Didier. „Frontier controls in the European Union: Who is in control?”. W: Controlling Frontiers: Free Movement into and within Europe, red. Didier Bigo, Elspeth Guild. Oxford: Ashgate, 2005.
Bigo, Didier. „Security, exception, ban and surveillance”. W: Theorizing Surveillance. The Panopticon and Beyond, red. David Lyon. Cullompton: Wilan Publishing, 2006.
Donnan, Hastings, Thomas M. Wilson. Granice tożsamości, narodu, państwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007.
Foucault, Michel. Nadzorować i karać. Tłum. Tadeusz Komendant. Warszawa: Wydawnictwo „Aletheia”, 1998.
Lyon, David. Surveillance Studies. An Overview. Cambridge–Malden: Polity Press, 2007.
Majewska, Ewa. „W kwestii migracji – nowe formy zarządzania ludźmi”. W: Zniewolony umysł 2. Neoliberalizm i jego krytyki, red. Ewa Majewska, Janek Sowa. Kraków: Korporacja Ha!Art, 2007.
McCahill, Michael, Rachel L. Finn. Surveillance, Capital and Resistance. Theorizing the Surveillance Subject. Milton Park – Abingdon – Oxon – New York: Routledge, 2014.
Mordini, Emilio. „Biometria a biopolityka”. Tłum. Grzegorz Schmidt. Człowiek i Dokumenty 8 (2008).
Ożóg, Maciej. „Time Capsule Eduardo Kaca jako eksperymentalna analiza polityki ciała w społeczeństwie kontroli”. Dyskurs 22 (2016).
Zurawski, Nils. Raum – Weltbild – Kontrolle. Raumvorstellungen als Grundlage gesellschaftlicher Ordnung und ihrer Überwachung. Opladen–Berlin–Toronto: Budrich UniPress, 2014.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.06
Global capitalism of surveillance is mainly based on technologies that collect and process data: both digital, as well as one being a mixture of what is real and virtual, and which undergo clustering, commercialization, and instrumentalization. Operations done on extracted information are unsettling and cause concerns connected with leaving behind digital traces and the thought of being watched, but also with secret functioning and ways of using data. Above-mentioned fears are foundations for introduced and analysed strategies and techniques used by the participants of the media-ruled world in order to cover the trails and generate the digital noise.
Key words: surveillance, data, privacy, countertactics, noise
Bibliografia
Allahyari, Morehshin, Daniel Rourke. „The 3D Additivist Manifesto”. Additivism. 2015. http://additivism.org/manifesto.
Avanessian, Armen, Suhail Malik, Andreas Töpfer. „Czas postwspółcześnie złożony”. Tłum. Łukasz Mojsak. Goethe Institut. 2017. https://www.goethe.de/ins/pl/pl/kul/mag/21018790. html#ziel01.
Berardi, Franco. The Soul at Work. From Alienation to Autonomy. Tłum. Francesca Cadel, Giuseppina Mecchia. Los Angeles: Semiotext(e), 2009.
Braidotti, Rosi. „Ku posthumanistyce”. Tłum. Miłosz Markiewicz. Machina Myśli. 22 kwietnia 2018. http://machinamysli.org/2968-2/.
Bratton, Benjamin H. „The Black Stack”. e-flux 53 (2014). http://www.e-flux.com/journal/53/59883/the-black-stack/.
Burton, Finn, Helen Nissenbaum. Obfuscation. A User’s Guide for Privacy and Protest. Cambridge–London: The MIT Press, 2015.
Foucault, Michel. Trzeba bronić społeczeństwa. Tłum. Małgorzata Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1988.
Gulik, Michał. „Gorączka cyfrowego archiwum”. Dwutygodnik.com 153, 2 (2015). http:// www.dwutygodnik.com/artykul/5745-goraczka-cyfrowego-archiwum.html.
Haraway, Donna J. Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene. Durham–London: Duke University Press, 2016.
Laboria Cuboniks. „Manifesto on xenofeminism, a politics for alienation”. 2015. http:// www.laboriacuboniks.net/.
Lemke, Thomas. Biopolityka. Tłum. Tomasz Dominiak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2010.
McKenzie Wark. „Wspaniały język mojego stulecia”. Tłum. Julian Kutyła. Krytyka Polityczna 45 (2017).
Negarestani, Reza. Cyclonopedia: Complicity with Anonymous Materials. Melbourne: re. press, 2008.
Steyerl, Hito. „In Defense of the Poor Image”. e-flux 10 (2009). http://www.e-flux.com/journal/10/61362/in-defense-of-the-poor-image/.
Zuboff, Shoshana. „Big Other: Surveillance capitalism and the prospects of an information civilization”. Journal of Information Technology 30 (2015).
doi.org/10.26112/kw.2018.101.07
All nineteen episodes of Black Mirror produced so far deal with the theme of social consequences of technological development. Dystopian vision of the future not only relates to the stories told in each episode, but also the way the series is distributed. Popularity of the series made the creators decide to move the production from traditional television to the Netflix platform. Ironically, the streaming giant is, within the framework of entertainment industry, a fulfilment of some disturbing features of new technologies, shown in the diegetic layer of Black Mirror.
Key words: Black Mirror, dystopia, fear, Netflix
Bibliografia
Adamczak, Marcin. Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku: przeobrażenia kultury audiowizualnej przełomu stuleci. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2010.
Brooker, Charlie. „The dark side of our gadget addiction”. The Guardian. 1 grudnia 2011. http://www.theguardian.com/technology/2011/dec/01/charlie-brooker-dark-side-gadget -addiction-black-mirror.
Fleming Jr, Mike. „Theater owners to Netflix: You’re the one trying to kill cinema”. Deadline. 26 października 2013. http://deadline.com/2013/10/theater-owners-to-netflix-youre -the-one-trying-to-kill-cinema-621068/.
Holt, Jennifer. „In deregulation we trust. The synergy of politics and industry in Reagan-era Hollywood”. Film Quarterly 55, 2 (2001).
Kompare, Derek. „The Twilight Zone – landmark television”. W: How to Watch Television, red. Ethan Thompson, Jason Mittell. New York: NYU Press, 2013.
Lewicki, Arkadiusz. Od House’a do Shreka. Seryjność w kulturze popularnej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011.
Rydzek, Dawid. „Zawód: showrunner”. Ekrany 23, 1 (2015). http://ekrany.org.pl/seriale_gry_ video/zawod-showrunner/.
Sculos, Bryant W. „Screen savior. How Black Mirror reflects the present more than the future”. Class, Race and Corporate Power 5, 1 (2017).
Sikora, Agata. Martwe pola w „Czarnym lustrze”. Dwutygodnik.com 229 (2018). http://www. dwutygodnik.com/artykul/7597-martwe-pola-w-czarnym-lustrze.html.
Singh, Greg. „Recognition and the image of mastery as themes in Black Mirror (Channel 4, 2011–present): an eco-Jungian approach to «always-on» culture”. International Journal of Jungian Studies 6, 2 (2014).
Stępka, Paweł, Albert Woźniak. „Rynek mediów w Wielkiej Brytanii”. Analiza Biura KRRiT 2 (2005).
Telotte J.P. „In the cinematic zone of The Twilight Zone”. Science Fiction Film and Television 3, 1 (2010).
Wiśniewski, Michał R. „Klasa strachu”. Dwutygodnik.com 233 (2018). http://www.dwutygodnik.com/artykul/7698-klasa-strachu.html.
Żaglewski, Tomasz. „Autor «rozproszony»? Pytanie o kategorię twórcy współczesnego serialu telewizyjnego”. Kultura i Historia 21 (2012). http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin. pl/archives/3330.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.08
The article focuses on a theme of re-emerging infectious diseases (R-EIDs) in film productions and television series. Our aim was to show interaction between the epidemics, public reactions and contents of popular culture. The analysis depicts how popular culture tends to present fears of epidemics, as well as describes two other threads important to R-EIDs-related narrative: fear of possible collapse of modernity and fear of technological progress.
Key words: epidemics, infectious diseases, popular culture, modernity, technology, social fears
Bibliografia
Armstrong, Gregory L., Laura A. Conn, Robert W. Pinner. „Trends in infectious disease mortality in the United States during the 20th century”. JAMA 281, 1 (1999).
Beck, Ulrich. Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej rzeczywistości. Tłum. Stanisław Cieśla. Warszawa: Wydawnictwo „Scholar”, 2004.
Clarke, David. Zarazki, geny a cywilizacja. Tłum. Adam Olesiejuk. Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga, 2011.
Diamond, Jared. Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczeństw. Tłum. Marek Konarzewski. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2000.
Garrett, Laurie. The Coming Plague: Newly Emerging Diseases in a World out of Balance. New York: Penguin, 1995.
Gąska, Paweł F. „Historia rozwoju konwencji postapokaliptycznej jako odbicie lęków kultury zachodniej”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 34, 2 (2016).
Giddens, Anthony. Konsekwencje nowoczesności. Tłum. Ewa Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006.
Holmes, Bob. „Rules of contagion”. New Scientist 192, 2575 (2006).
Latour, Bruno. The Pasteurization of France. Tłum. Alan Sheridan, John Law. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988.
Morse, Stephen S., red. Emerging Viruses. Oxford: Oxford University Press, 1993.
Nowak, Andrzej W., Krzysztof Abriszewski, Michał Wróblewski. Czyje lęki? Czyja nauka? Struktury wiedzy wobec kontrowersji naukowo-społecznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016.
Preston, Richard. The Hot Zone. A Terrifying True Story. New York: Knopf Doubleday, 1995.
Scott, James C. Against the Grain. A Deep History of the Earliest States. New Haven: Yale University Press, 2017.
Sontag, Susan. Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory. Tłum. Jarosław Anders. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999.
Surowiecki, James. Mądrość tłumu. Większość ma rację w ekonomii, biznesie i polityce. Tłum. Katarzyna Rojek. Gliwice: Wydawnictwo „Helion”, 2010.
Szewczyk, Marcin. Wstęp do struktury zombizmu (czyli film i serial jako pretekst). W: Zombie w kulturze, red. Ksenia Olkusz. Kraków: Ośrodek Badawczy Facta Ficta, 2016.
Washer, Peter. Emerging Infectious Diseases and Society. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2010.
Weatherall, David, Brian Greenwood, Heng L. Chee, Prawase Wasi. „Science and technology for disease control: Past, present, and future”. W: Disease Control Priorities in Developing Countries, red. Dean T. Jamison, Joel G. Breman, Anthony R. Measham, George Alleyne, Mariam Claeson, David B. Evans, Prabhat Jha, Anne Mills, Philip Musgrove. Washington, DC: The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank, 2006.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.09
The article presents a group of selected projects form the field of bio-art, performance, and new media art. The symbolism of blood has been included to show the relationship between biology, identity, and technology. An analysis carried out by the author has resulted in a dilemma, whether these experiments create a symbolic gesture of crossing the boundaries of what is thought of as humane and in-humane, or are they a manifestation of fears connected with subconscious longing for anthropocentrism. Main points of reference for creative activity presented in the article are bio-power, bio-resistance and identity.
Key words: performance, bio-art, new media, blood, bio-power, bio-resistance
Bibliografia
Beuys, Joseph, Ulrich Rosch. What is Money? A Discussion Featuring Joseph Beuys. Forest Row: Clairview Books, 2012.
Campbell, Patrick, Helen Spackman. „With/out an-aesthetic. The terrible beauty of Franko B.”. The Drama Review 42, 4 (1998).
Da Costa, Beatriz, Kavita Philip. Tactical Biopolitics. Art, Activism, and Technoscience. Cambridge, MA – London: The MIT Press, 2008.
Huestis, Douglas W. „Alexander Bogdanov. The forgotten pioneer of blood transfusion”. Transfusion Medicine Reviews 21, 4 (2007).
Myers, William. Bio Art: Altered Realities. London – New York: Thames and Hudson, 2015.
Richards, Mary. „Ron Athey, A.I.D.S. and the politics of pain”. Body, Space and Technology Journal 3, 2 (2003).
Román, David. Acts of Intervention: Performance, Gay Culture, and AIDS. Bloomington – Indianapolis: Indiana University Press, 1998.
Roux, Jean-Paul. Krew. Mity, symbole, rzeczywistość. Tłum. Marzena Perek. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 1994.
Sontag, Susan. Choroba jako metafora. Aids i jego metafory. Tłum. Jarosław Anders. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999.
Tokarska-Bakir, Joanna. Legendy o krwi. Antropologia przesądu. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2008.
Walsh, Fintan. Male Trouble. Masculinity and the Performance of Crisis. Basingstoke: Palgrave, 2010.
Żylińska, Joanna. Bioetyka w epoce nowych mediów. Tłum. Patrycja Poniatowska. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2013.
Technofuture
doi.org/10.26112/kw.2018.101.10
Fear is an emotion imminently related to our human nature. It redefines almost the entire trajectory of ouralives, often turning it inside out. It is present at our birth, and accompanies us in our final hour. It is a universal experience, one of the most primal of emotions, which humans try to tame and defeat. Since the dawn of history, people have been scared of someone or something. At first, it was nature, animals or – generally speaking – the unknown. Slowly but successfully technology is taking over the role of the Alien, simultaneously linking this figure with all negative ideas.
Key words: culture of fear, technophobia, evil world syndrome, hyper-fear media, discourse on fear
Bibliografia
Altheide, David L. „The news media, the problem frame, and the production of fear”. The Sociological Quarterly 38, 4 (1997).
Bauman, Zygmunt. Płynny lęk. Tłum. Janusz Margański. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.
Bon Le, Gustave. Psychologia tłumu. Tłum. Bolesław Kaprocki. Kęty: Wydawnictwo „Antyk”, 2004.
Czabała, Jan C. „Lęk w ujęciu egzystencjalizmu”. Postępy Psychiatrii i Neurologii 3, 1 (1994).
Czech, Franciszek. Koszmarne scenariusze. Socjologiczne studium konstruowania lęku w dyskursie globalizacyjnym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.
Glassner, Barry. The Culture of Fear. Why Americans are Afraid of Wrong Things. New York: Basic Books, 1999.
Goban-Klas, Tomasz. Media i terroryści. Czy zastraszą nas na śmierć? Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
Grün, Anselm. Przemień swój lęk. Jak odzyskać radość życia? Kielce: Wydawnictwo „Jedność”, 2007.
Kępiński, Antoni. Lęk. Warszawa: Wydawnictwo „Sagittarius”, 1995.
Kierkegaard, Søren. Pojęcie lęku. Tłum. Antoni Szwed. Kęty: Wydawnictwo „Antyk”, 2000.
Pawluczuk, Włodzimierz, Stanisław Zagórski. Czego się boimy? Łomża: Oficyna Wydawnicza „Stopka”, 2008.
Postman, Neil. Technopol. Triumf techniki nad kulturą. Tłum. Anna Tanalska-Dulęba. Warszawa: Wydawnictwo „Muza”, 2004.
Skolimowski, Henryk. Technika a przeznaczenie człowieka. Warszawa: Wydawnictwo „Ethos”, 1995.
Szpunar, Magdalena. „Humanistyka cyfrowa a socjologia cyfrowa. Nowy paradygmat badań naukowych”. Zarządzanie w Kulturze 4, 17 (2016).
Szpunar, Magdalena. Kultura cyfrowego narcyzmu. Kraków: Wydawnictwo AGH, 2016.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.11
Cultural fear of technology, which people have always felt in one way or another, is in its nature similar to adjusting disorder. In contemporary world, it manifests itself as a universally applied imperative of making humanity credible. Out of the fear of alienated technology, which transforms and multiplies like a disease, a man has created automatized Turing tests. People spend hundreds of thousands hours a day to prove to technology (which they had created) that it deals with a human being. Digital culture has taken a form of the Turing’s imitation game, where a mere conclusion of one’s own identity doesn’t make one a winner.
Key words: CAPTCHA, imitation game, fear of technology, Turing test, attention economy
Bibliografia
Ahn, Luis von, Benjamin Maurer, Colin McMillen, David Abraham, Manuel Blum. „re:- CAPTCHA: human-based character recognition via Web security measures”. Science 5895, 321 (2008).
Bolter, J. David. Człowiek Turinga. Kultura Zachodu w wieku komputera. Tłum. Tomasz Goban- -Klas. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990.
Bursztein, Elie, Steven Bethard, Celine Fabry, John C. Mitchell, Dan Jurafsky. „How good are humans at solving CAPTCHAs? A large scale evaluation”. Stanford University. 2010. https:// web.stanford.edu/~jurafsky/burszstein_2010_captcha.pdf.
Fallad, Jalil, Eva J. Hueso, Daniel E. Ramírez. „Psychological and cultural foundations towards technophilia and technofobia”. W: Tenth LACCEI Latin American and Caribbean Conference for Engineering and Technology. Panamá City, Panamá. 23–27 lipca 2012. http://laccei.org/LACCEI2012-Panama/ExtendedAbstracts/EA071.pdf.
Gaikwad, Ganesh K., Bhushan S. Chaudhary. „Technique to CAPTCHA Recognition”. International Journal of Computer Science and Information Technology Research 2, 4 (2014).
Kambale, Sagar, Pramod Kamble, Yogesh Dhavan, Dipali Mahajan, Renuka Jadhav. „CAPTCHA as graphical passwords”. International Research Journal of Engineering and Technology 3, 5 (2016).
Kucner, Andrzej. „Technologiczna redefinicja kultury”. W: Festiwal filozofii. Filozofia i technika, red. Jacek Sobota, Grzegorz Pacewicz. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olszynie, 2017.
Moradi, Mohammad, Mohammad R. Keyvanpour. „CAPTCHA and its alternatives. A review”. Security and Communication Networks 8, 12 (2015).
Naisbitt, John, Nana Naisbitt, Douglas Philips. High tech, high touch. Technologia a poszukiwanie sensu. Tłum. Alicja Unterschuetz. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2003.
Ogburn, William F. „Hipoteza opóźnienia kulturowego”. W: Elementy teorii socjologicznych: materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, red. Włodzimierz Derczyński, Aleksandra Jasińska-Kania, Jerzy Szacki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1975.
Postman, Neil. Technopol. Triumf techniki nad kulturą. Tłum. Anna Tanalska-Dulęba. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992.
Turing, Alan M. „Computing machinery and intelligence”. 1950. http://web.archive.org/web/20110726153108/http://orium.homelinux.org/paper/turingai.pdf.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.12
The aim of the article is to review relationships of people and machines in the light of technological and cultural development of chess. I posit that a pre-modern desire to create an invincible machine has changed since a breakthrough game played between Garry Kasparov and Deeper Blue computer in 1997, and turned into an opposite desire: to play an defeat the machine. In contemporary chess community transversal connections between a man and a computer are crucial – not only for the future of the game, but also for the development of human cognitive structures and the emergence of processes taking place within the chess computer systems, which can be defined as quasi-humane.
Key words: chess, chess anthropology, post-humanism, technology, studies on technology, techno-science
Bibliografia
[billwall]. „Computers and chess – a history”. Chess.com. 7 sierpnia 2007. www.chess.com/ article/view/computers-and-chess---a-history.
Braidotti, Rosi. Po człowieku. Tłum. Joanna Bednarek, Agnieszka Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.
Desjarlais, Robert R. Counterplay. An Anthropologist at the Chessboard. Oakland: University of California Press, 2011.
Holding, Dennis H. „Theories of chess skill”. Psychological Research 54, 1 (1992).
Ilnicki, Rafał. Filozofia i science fiction: technoanamneza. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM, 2014.
Maturana, Humberto M. „Metadesign”. TechnoMorphica. 1997. v2.nl/archive/articles/metadesign.
„NSS chess program”. Chess Programming Wiki. chessprogramming.wikispaces.com/NSS. Shannon, Claude E. „Programming a computer for playing chess”. Philosophical Magazine 41, 314 (1950).
Starosta, Marta. „Szach maszynie”. Polityka, 5 listopada 2013. www.polityka.pl/tygodnikpolityka/ludzieistyle/1560349,1,komputery-odmienily-szachy.read.
Turing, Alan M. „Computers applied to games”. W: Faster Than Thought, red. Bertram V. Bowden. London: Sir Isaac Pitman & Son, 1953.
Wujec, Paweł. „Szach-mat. enter – Kasparow kontra Deep Blue”. Gazeta Wyborcza, 13 maja 1997. wyborcza.pl/1,75400,1290174.html.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.13
This text analyses Altered Carbon series treated as a new, up dated incarnation of the cyberpunk genre, initiated in the 1980s by authors such as: William Gibson, Rudy Rucker, Lewis Shiner, John Shirley and Bruce Sterling. Altered Carbon uses the main threads of classic cyberpunk novels, reactivating fears and concerns related to the future of the world dominated by advanced technologies. At the same time it questions a post-cyberpunk perspective, related to assimilation of technologies by the society and getting rid of all doubts connected with advanced technology creations present in everyday life. This enables to single out a new kind of cyberpunk, which can be defined as cyberpunk after post-cyberpunk. Grim vision of the world can be interpreted as a warning against thoughtless implementation and development of technologies without bearing in mind possible consequences of such practices.
Key words: cyberpunk, post-cyberpunk, dystopia, cyber-culture, Altered Carbon
Bibliografia
Cavallaro, Dani. Cyberpunk and Cyberculture. Science Fiction and the Work of William Gibson. London: The Athlone Press, 2000.
Dozois, Gardner. „Science fiction in the eighties”. Washington Post, 30 grudnia 1984.
Jorgensen, Darren. „What and why was postcyberpunk? Greg Egan and Bruce Sterling in the 1990s”. Brunel University London. https://www.brunel.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0007/186622/ET63JorgensenED.pdf.
Księski, Krzysztof. „Dystopijna wizja świata bliskiego zasięgu. Cyberpunk jako złożone zjawisko kulturowe. Zarys zjawiska”. Kultura i Historia 21 (2012). http://www.kulturaihistoria. umcs.lublin.pl/archives/3271.
Mazurkiewicz, Adam. Z problematyki cyberpunku. Literatura – sztuka – kultura. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2014.
Rucker, Rudy. „Early days of cyberpunk”. Rudy’s Blog. http://www.rudyrucker.com/blog/2008/11/17/early-days-of-cyberpunk/.
Shiner, Lewis. „Confessions of an ex-cyberpunk”. Fiction Liberation Front. http://www.fictionliberationfront.net/cyberpunk.pdf.
Sterling, Bruce, red. Mirrorshades. The Cyberpunk Anthology. New York: Ace Books, 1986.
Świech, Andrzej. „Cyberpunk. Kroniki w chromie”. W: Nowe Nawigacje II, red. Piotr Kletowski, Piotr Marecki. Kraków: Wydawnictwo „Rabid”, 2003.
doi.org/10.26112/kw.2018.101.14
This sketch analyses the series of images used by rock and metal bands (King Crimson, Voivod, Pestilence) on their selected album covers. They depict a distinctive motif of a face wincing because of some extreme traumatic sensation. Sources of theses extreme emotions are various, but one of the most significant is a sudden awareness of threats deriving form the unstoppable development of technology. Selected lyrics focusing on ominous and dystopian themes are also reflected upon and analysed. Their content clearly confirms the presence of fears and obsessions embedded in rock and metal music.
Key words: rock music culture, metal music studies, audio-visuals, catastrophism, popular culture
Bibliografia
Agamben, Giorgio. „Tożsamość bez osoby”. W: Agamben, Giorgio. Nagość. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2010.
Beksiński, Tomasz. „Fin de siècle”. Tylko Rock 1 (2000).
Beksiński, Tomasz. „Za murami Karmazynowego Zamku”. Teraz Rock 11 (1992).
Chlebowski, Piotr. „Między krzykiem rozpaczy a ironicznym uśmiechem: In the Court of the Crimson King. An Observation by King Crimson”. W: Unisono w wielogłosie III: Rock a korespondencja sztuk, red. Radosław Marcinkiewicz. Sosnowiec: Wydawnictwo „GAD Records”, 2012.
Chlebowski, Piotr. „W blasku Tanatosa. Komentarz do Epitaph King Crimson”. W: Unisono w wielogłosie IV: Rock a media, red. Radosław Marcinkiewicz. Sosnowiec: Wydawnictwo „GAD Records”, 2013.
Fredro, Aleksander. Dożywocie, oprac. Mieczysław Inglot. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1981.
Fripp, Robert. „Jedyna ciągłość w moim życiu to brak ciągłości”. W: Kaczkowski, Piotr. 42 rozmowy. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004.
Interview with Robert Fripp in „Rock and Folk”. Elephant Talk. 1995. http://www.elephant-talk.com/wiki/Interview_with_Robert_Fripp_in_Rock_and_Folk.
King Crimson. Epitafium. Tłum. Tomasz Beksiński. Krypta. http://www.krypta.whad.pl/ html/index.php.
Kokoszka, Magdalena, Aleksander Nawarecki. „Świat owadzi w Szkicowniku poetyckim Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej”. W: W literackich konstelacjach. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Hurnik, red. Bartosz Małczyński, Joanna Warońska, Rafał Włodarczyk. Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza, 2013.
Kosiński, Piotr, Beata Zawieja. King Crimson. Na Dworze Karmazynowego Króla. Kraków: Wydawnictwo „Rock-Serwis”, 1991.
Księga Koheleta, oprac. i red. Wojciech Kruszewski. Tłum. Anna Kamieńska. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2016.
Kurek, Jacek. „Ostrożnie z tą siekierą, Eugeniuszu, czyli czego boi się 21st Century Schizoid Man”. Kultura Współczesna 4 (2012).
Marillion „Fugazi”. Z rockowego archiwum: teksty i przekłady. Tłum. Tomasz Beksiński. Kraków: Wydawnictwo „Rock-Serwis”, 1992.
Old Guard. The European Answers – an interview with Pestilence. Last Rites. 19 kwietnia 2014. https://yourlastrites.com/2014/04/19/the-european-answers-an-interview-with-pestilence.
Smith, Sid. Na Dworze Karmazynowego Króla. Tłum. Anna i Adam Kałużni. Poznań: Wydawnictwo „Kagra”, 2005.
Szubrycht, Jarosław. „Metalowe okładki”. Mystic Art 19 (2002).
Torzecki, Mateusz. Okładki płyt. Rzecz o wizualnym uniwersum albumów muzycznych. Poznań: Instytut Kultury Popularnej, 2015.
Willems, Steven. Martin van Drunen (wywiad). Voices from the Darkside. http://www.voicesfromthedarkside.de/Interviews/MARTIN-VAN-DRUNEN--7134.html.
„Tylko King Crimson”. Tylko Rock 11 (1992).
Voivod. Insect. YouTube. 8 grudnia 2016. https://www.youtube.com/watch?v=6zB0AnMcQZQ.
Voivod. „Schizofrenik XXI wieku”, oprac. Hubert Maciąg. Mystic Art 3 (2006).
Voivod. „Wiecznie niedoceniani”, oprac. Bożydar Iwanow, Metal Hammer 12 (1997).
doi.org/10.26112/kw.2018.101.15
This article analyses social functions of a watermark placed in the content of digitalized artefacts of heritage. It presents the weaknesses of this way of protecting collections, prone to decoding and taking over, and still referring to the base of a digital copy (object – centeredness). It describes the pattern of comments on heritage, whose media is a watermark. Eventually, a watermark does no longer have to be a tool or a helping hand in the commercialization of collections, but it becomes an attempt to protect the canon, a confirmation of institution’s significance – as a depositary of artefacts, but also of the knowledge about them, and even a certain kind of ethical act.
Key words: heritage, digitalization, watermark, coding, software studies
Bibliografia
Buchner, Anna, Aleksandra Janus, Dorota Kawęcka, Katarzyna Zaniewska. Otwartość w instytucjach kultury. Raport z badań. Warszawa: Centrum Cyfrowe, 2015.
Cameron, Fiona. „Beyond the cult of the replicant. Museums and historical digital objects – traditional concerns, new discourses”. W: Theorizing Digital Cultural Heritage. A Critical Discourse, red. Fiona Cameron, Sarah Kenderdine. Cambridge: MIT Press Scholarship, 2007.
Chun, Wendy Hui Kyong. Programmed Visions. Software and Memory. Cambridge, MA – London: The MIT Press, 2011.
Cramer, Florian. „What is post-digital?”. W: Postdigital Aesthetics, red. David M. Berry, Michael Dieter. London: Palgrave Macmillan, 2015.
De Kosnik, Abigail. Rogue Archives. Digital Cultural Memory and Media Fandom. Cambridge, MA – London: The MIT Press, 2016.
Eschenfelder, Kristin R., Michelle Caswell. „Digital cultural collections in an age of reuse and remixes”. First Monday 15, 11 (2010). http://firstmonday.org/article/view/3060/2640.
Hall, Stuart. „Encoding/decoding”. W: Media and Cultural Studies: Keyworks, red. Meenakshi G. Durham, Douglas M. Kellner. Wyd. 2. London – New York: Blackwell Publishing, 2001.
Harris, Martin. „Digital technology and governance in transition. The case of the British Library”. Human Relations 61, 5 (2008).
Kittler, Friedrich. „Code (or, how you can write something differently)”. W: Software Studies. A Lexicon, red. Matthew Fuller. Cambridge: The MIT Press, 2008.
Nauta, Gerhard J., Wietske van den Heuvel. Survey Report on Digitisation in European Cultural Heritage Institutions 2015. Europeana/ENUMERATE. Czerwiec 2015. http://www.den. nl/art/uploads/files/Publicaties/ENUMERATE_Report_Core_Survey_3_2015.pdf.
Steyerl, Hito. „In defense of the poor image”. e-flux 10 (2009).
Sztalt, Krzysztof. „Stanisława Ossowskiego koncepcja dziedzictwa kulturowego”. Roczniki Nauk Społecznych 40, 2 (2012).
Taylor, Joel, Laura K. Gibson. „Digitisation, digital interaction and social media: embedded barriers to democratic heritage”. International Journal of Heritage Studies 23, 5 (2017).
Van Dijck, José. „Zmediatyzowane wspomnienia w epoce cyfrowej”. Kultura Popularna 27, 1 (2010).
Reviews
doi.org/10.26112/kw.2018.101.16
Zawojski, Piotr. Ruchome obrazy zatrzymane w pamięci. Reminiscencje teoretyczne i krytyczne [Moving images caught in the memory. Theoretical and critical reminiscences]. Katowice: Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych, 2017.
Key words: mediosfera, film studies, theory of image, audiovisuality, memory
doi.org/10.26112/kw.2018.101.17
Koch, Gertrud. Die Wiederkehr der Illusion. Der Film und die Kunst der Gegenwart [The Return of the Illusion, contemporary film and arts]. Berlin: Suhrkamp Verlag, 2016.
Key words: illusion, Frankfurt School, beauty, mass culture, Gertrud Koch
On research
doi.org/10.26112/kw.2018.101.18
This article includes an analysis of results of a research on collective memory, carried out by authors at the request of the National Centre of Culture (Ukraine, 2016) and within the project financed by the NCC (Poland, Ukraine, 2018). The analysis reveals the diversity of attitudes towards World War II and the communist/Soviet rule amongst the residents of four different regions in each of the countries, basing on the assessment of historical role and feelings of support or opposition towards the individuals and events of those times. The diversity of opinions in Ukraine turned out high. Integrated group of national heroes includes individuals from the times of revolution (1919–1921) and the dusk of Soviet rule, but not the World War II period. Whereas in Poland a larger integration of collective memory referring to the 20th century history is present, nevertheless big differences in the level of knowledge about individuals and historical events between the regions were observed.
Key words: collective memory, national identity, history of Ukraine 1917–1991, history of Poland 1939–1989, policy of remembrance
Bibliografia
„Dynamika stawłennia do Hołodomoru: łystopad 2017”. Ratinggroup.ua. 20 listopada 2017. http://ratinggroup.ua/research/ukraine/dinamika_otnosheniya_k_golodomoru_noyabr_2017.html.
Fomina, Joanna, Joanna Konieczna-Sałamatin, Jacek Kucharczyk, Łukasz Wenerski. Polska–Ukraina, Polacy–Ukraińcy. Spojrzenie przez granicę. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych, 2013.
Hrycak, Jarosław. „Pro «banderyzaciju Ukrajiny»: statystyka i heohrafija Marsziw Bandery”. Ukraina Moderna. 22 stycznia 2018. http://uamoderna.com/blogy/yaroslav-griczak/ pro-banderu.
Istoryczna Prawda. www.istpravda.com.ua.
Kasjanow, Heorhij. Danse macabre. Hołod 1932–1933 rokiw u polityci, masowij swidomosti ta istoriohrafiji (1980-ti – poczatok 2000-ch). Kyjiw: Nasz czas, 2010.
Kwiatkowski, Piotr T., Lech M. Nijakowski, Barbara Szacka, Andrzej Szpociński. Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego. Gdańsk–Warszawa: Scholar–MIIWŚ, 2010.
Likbez. Istorycznyj front. www.likbez.org.ua.
Nijakowski, Lech M. Rozkosz zemsty. Socjologia historyczna mobilizacji ludobójczej. Warszawa: Scholar, 2012.
Stehnij, Ołeksandr, Mykoła Czuryłow. Rehionalizm w Ukrajini jak objekt sociołohicznoho doslidżennia. Kyjiw: Socis, 1998.
Stryjek, Tomasz. „Debata o dekomunizacji na Ukrainie w 2015 r.: jak politycy «wygrali» z intelektualistami”. Kultura i Społeczeństwo 2 (2015).
Stryjek, Tomasz, Joanna Konieczna-Sałamatin, Kamila Zacharuk. Ukraińcy o historii, kulturze i stosunkach polsko-ukraińskich. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2017.
Ther, Philipp. Ciemna strona państw narodowych. Czystki etniczne w nowoczesnej Europie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012.