Miastokultura

Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka
nr 4(58)/2008
Miastokultura

Miastokultura

Szkic o miastokulturze - Leszek Pułka

Współczesna kinomania zaanektowała przestrzeń domową – telewizora i rozmaitych nośników „podręcznych” tradycyjnie uznawanych za mniej szlachetne formy obcowania z filmem. Wiążą się z nią także praktyki kolekcjonerskie: skłonność do posiadania filmów na własność i tworzenia własnych archiwów filmowych. Współczesny kinoman jest kolekcjonerem obdarzającym swój zbiór „spojrzeniem lirycznym”, jak chciałby Benjamin, zarazem jednak daje się wciągnąć w grę proponowaną przez przemysł filmowy. Przyjmuje rolę wtajemniczonego widza, który wie więcej dzięki zakulisowej wiedzy udostępnianej na płytach z dodatkami. Jednocześnie filmofilia idzie w parze z technofilią, znawstwem związanym z parametrami nośników, formatów i urządzeń. Stąd rytuały „kina domowego” należy lokować na szczególnym przecięciu prywatnego z publicznym.

Domena antropologii historycznej zaczyna się tam, gdzie kończą się badania historyków. Powinna ona wykorzystywać nowe źródła, poddając je specyficznej interpretacji – na przykład pamiętniki i kroniki, wychodząc jednak poza zapisane w nich „fakty”, raczej stawiając pytania o wyobrażenie świata, schematy poznawcze, systemy aksjologiczne kryjące się za kronikarskimi zapisami. Antropologia historyczna miasta powinna więc koncentrować się na poszukiwaniu i rekonstruowaniu imaginarium i poglądów mieszkańców, użytkowników przestrzeni. Przedstawiona próba takiego odczytania wyobrażenia przestrzeni miejskiej dotyczy XVIII-wiecznego Żywca utrwalonego w kronikarskim zapisie przez Andrzeja Komonieckiego. Topografia układa się w swoisty, sfabularyzowany obraz, w którym istotną rolę odgrywają chorografia i etymologie. Fabularyzacja wymaga rozbicia jednorodności przestrzeni, wydzielenia w niej specjalnie waloryzowanych punktów – to świątynie i wszelakie theatra, ale także i mniej ważne miejsca wyposażone jednak w semantyczne nacechowania (np. pęknięty próg domostwa).

Internetowe poleis – tożsamość w wirtualnych granicach i pamięci - Marcin Sieńko
Słowa w miejskiej przestrzeni – między materią a duchem - Igor Borkowski

Autorka podejmuje próbę naszkicowania procesu kreowania pamięci społecznej i kulturowej o bombardowaniach Drezna, który doprowadził do wykrystalizowania się symbolicznych ram postrzegania miasta. Pamięć o zniszczeniu Drezna kształtowana jest od 1945 roku, obejmuje zatem odmienne systemy polityczne, w ramach których ewoluowała. Determinujący dla istoty tej pamięci jest fakt, iż zainicjowana została jeszcze w ostatnich trzech miesiącach Trzeciej Rzeszy, następnie zinstrumentalizowana w sowieckiej strefie okupacyjnej, a od 1949 w Niemieckiej Republice Demokratycznej. W centrum uwagi znajduje się wielowątkowy splot dyskursu ideologii, pamięci i tożsamości.

Upamiętnienie w przestrzeni miejskiej - Bartosz Korzeniewski

Keitai denwa to kultura zdominowana przez telefon komórkowy. W kontekście tego zjawiska telefon traktowany jest nie tylko jako medium komunikacji, ale także jako podstawowy artefakt kulturowy, który umożliwia interakcje społeczne. Medium to wykorzystywane jest na bardzo różne sposoby: powstają japońskie powieści komórkowe, mikroblogi i moblogi, mamy też do czynienia z geoblogowaniem i zastosowaniem czytników kodów QR w komunikacji wizualnej i „rozszerzonej urbanistyce”. Autorka poddaje telefon komórkowy analizie z punktu widzenia jego centralnego i zarazem paradoksalnie marginalnego znaczenia dla kultury. Analiza mieści się w ramach antropologii rzeczy i literaturoznawczych badań mikrologicznych.

Artykuł przedstawia Projekcje publiczne Krzysztofa Wodiczki z perspektywy spojrzenia na współczesne miasto, wykazujące – za Ewą Rewers – cechy „elektropolis”, czyli miasta światła. Autorka odpowiada na pytanie, czy audiowizualne realizacje znanego artysty są tylko jedną z kolejnych praktyk sztuki najnowszej, opartej na obrazach technicznych i fasadowym „designie” powierzchni miasta, czy też może działania Wodiczki na architekturze i przestrzeni urbanistycznej sięgają głębiej w istotę miasta, przenikając przez ekranowe płaszczyzny użytych budynków.

Z warsztatów młodych kulturoznawców

Autor obserwuje wrocławską rodzinę w domowej przestrzeni codziennych doświadczeń. Zasadnicza ich część dotyczy relacji konkretnych osób: pani Eli, jej młodszego syna Pawła, samego badacza oraz sąsiadki – z mediami (telewizor, telefon, komputer). Topografia tych relacji obejmuje typowe mieszkanie w wielorodzinnym bloku oraz ulokowane poza kategorią przestrzeni rozmowy telefoniczne. Istotnymi czynnikami decydującymi o rodzaju interakcji w życiu codziennym są, między innymi, styczność z mediami (ich liczba i rozmieszczenie w domu) oraz indywidualne preferencje użytkowników. Okazuje się, że w konfrontacji doświadczenia medialnego i doświadczenia przeżytego, bezapelacyjnie dominuje – przynajmniej w niektórych przypadkach – to drugie.

Pub „Rejs” to we Wrocławiu miejsce wyjątkowe. Jako swoisty behaviour setting wyróżnia się na tle innych „knajp”, tym, że wykształcił własną mikrogrupę społeczną. Stali klienci uczestniczą w życiu pubu, mają swoje reguły i rytuały. Prowadzą dziennik pokładowy i rodzaj biblioteki, organizują wystawy obrazów i zdjęć, odczyty poezji, spotkania z ludźmi kultury. Wszystko to pozwala nazwać „Rejs” miejscem kultowym.

Recenzje i omówienia

Recenzja książek Michaela Fleischera:
Teoria kultury i komunikacji. Systemowe i ewolucyjne podstawy, przeł. M. Jaworowski, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław 2002;
Konstrukcja rzeczywistości, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002;
Polska symbolika kolektywna, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław 2003;
Europa, Niemcy, USA i Rosja w polskim systemie kultury, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004;
Obserwator trzeciego stopnia. O rozsądnym konstruktywizmie, przeł. D. Wączek, J. Barbacka, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005;
Ogólna teoria komunikacji, przeł. M. Burnecka, M. Fleischer, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007.

Między magią, religią, nauką - antropologia a pojęcie "racjonalności" - Marta Rakoczy
Rok 1968: czterdzieści lat później - Grzegorz Dziamski
O potrzebie chodzenia tyłem. Ale naprzód - Agnieszka Karpowicz
Krzysztof Kieślowski - wiele twarzy mistrza - Magdalena Saryusz-Wolska

Recenzja książki:
Ewa Kosowska, Stąd do Teksasu. Impresje amerykańskie, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2006.

Sprawozdania

Relacja z konferencji w Warszawie, 20-21 listopada 2008.

Relacja z konferencji w Elblągu, 17-19 września 2008.