Artykuł dotyczy perspektyw badawczych zarysowanych dla tematyki przemian życia kulturalnego społeczności lokalnych przez propozycje teoretyczne Antoniny Kłoskowskiej (1919-2002). Część pierwsza omawia koncepcję układów kultury Antoniny Kłoskowskiej, ze szczególnym uwzględnieniem wersji zawartej w jej pracy Społeczne ramy kultury. Część druga zawiera opis jednego z sugerowanych przez Kłoskowską kierunków przemian w systemie układów kultury i zestawia go z teoriami dotyczącymi przemian społeczności lokalnej. Część trzecia pokazuje jedną z możliwych konsekwencji przemian w ramach układów kultury - zmianę funkcjonowania społecznych ról przodownika kultury i przywódcy kultury.

Podział centrum-peryferie opisuje zjawiska w złożonych systemach społeczno-kulturowych. Centrum i peryferie są pojęciami kulturowymi, a nie geograficznymi. Centrum jest ośrodkiem systemu, a peryferiom jest przydzielona rola bierna i recepcyjna. W relacjach tych jest zapisane wartościujące społeczne nadznaczenie. Są one związane z postawami wartościowania i dominacji, i wiąże się z nimi z cały węzeł emocji o różnokierunkowej walencji. W artykule pojęcie to zostało wykorzystane dla ukazania znaczenia apelu zawartego w nazewnictwie firm i hasłach lokalnych komitetów wyborczych, i kulturowych treści zawartych w nazwach miejscowości wewnątrz społeczności lokalnej. Metafora przestrzenna jest w nich wykorzystana w celach opisujących i społecznie perswazyjnych. Zastosowania, jakie schemat ten zdobył w kulturach lokalności, zarówno obecnie jak i w przeszłości, ukazuje ważny mechanizm konstruowana przestrzeni społeczno-kulturowej. Jego znajomość pozwala lepiej zrozumieć i odczytać treści zawarte w nazwach miejscowych.

Przemiany społeczne w Polsce ostatnich kilkunastu lat miały przede wszystkim charakter modernizacyjny, ale polegały też na przełamaniu jednego z podstawowych mitów organizujących myślenie o Polsce i Polakach - wizji „jedności narodu”. Dekompozycja tożsamości narodowej, zwątpienie w adekwatność szkolnej wersji narodowej historii i poczucie względności wartości i elementów obrazu świata, kiedyś przedstawianych jako pewne i jednoznaczne, powodują dzisiaj – zdaniem autora - poszukiwanie nowych wymiarów historycznej identyfikacji, związanej bardziej z lokalną przestrzenią i jej przeszłością. Dowartościowaniu ulega lokalna i regionalna tradycja, kosztem zdewaluowanej, kiedyś dominującej tożsamości narodowej i narodowego dziedzictwa, które, jako kojarzące się z ideologią, zostaje zakwestionowane. Zdaniem autora należy się więc spodziewać, że będzie przybywać aktywnych, twórczych obywateli, którzy właśnie na poziomie regionu zechcą realizować swoje aspiracje, a co za tym idzie region stanie się dla nich podstawową przestrzenią obywatelskiej działalności. W efekcie Polska przybierze bardziej mozaikowy charakter, uczyni społeczeństwo bardziej otwartym, a więź z regionem stanie się jednym z podstawowych wymiarów społecznej tożsamości.

Przedmiotem tego artykułu są relacje między wspólnotą religijną i przestrzenią charakterystyczne dla kultury lokalnej. Autor podejmuje w nim próbę odpowiedzi na pytania: /1/ Jakie treści składają się na tożsamość religijną społeczności lokalnych przebywających w sanktuariach prawosławnych i katolickich? /2/ Jakie znaki wyznaczają obszar sacrum? /3/ Czy krajobraz lokalny jest istotnym elementem tożsamości religijnej? /4/ Czy w obrębie kultury lokalnej, dla której identyfikacja z przestrzenią sakralną stanowi ważny wymiar odrębności, występują konflikty etniczne? Analizowane miejsca święte położone nad Bugiem, na Podlasiu są częścią przestrzeni, której centrum stanowią: prawosławny monaster św. Onufrego w Jabłecznej wraz z ikoną patrona oraz kościół św. Anny w Kodniu, gdzie znajduje się obraz Matki Boskiej Kodeńskiej. W artykule stosuję koncepcją tożsamości religijnej zaproponowaną przez Leszka Kołakowskiego. Działanie pamięci społecznej w procesie tworzenia zbiorowej identyfikacji rozpatruję za pomocą kategorii stosowanych przez Barbarę Szacką. Opisuję również typy mitów etnicznych, które używane są do  opis dziejów badanych społeczności.

Autorka analizuje w jaki sposób sąsiedztwo, poczucie wspólnotowości i wspólna tradycja rozumiane są obecnie przez mieszkańców polskiej wsi, oraz jaką rolę odgrywa sąsiedztwo w kształtowaniu kultury lokalnej. Podstawę analizowanego materiału badawczego stanowią wywiady pilotażowe przeprowadzone w czerwcu 2004 roku przez studentów ISNS UW.

Artykuł poświęcony został ukazaniu problematyczności pojmowania „kultury lokalnej” jako kultury konkretnych społeczności, pozostającej w silnym związku z ich terytorialnym umiejscowieniem. Oś argumentacji stanowi próba wykazania, iż przyjęcie perspektywy hybrydyzacji jako modelu adekwatnego dla uchwycenia cech współczesnych procesów kulturowych, zmusza do redefinicji lokalności kultury. Przeprowadzona analiza wskazuje zarazem, iż problematyka „kultury lokalnej”, tak jak dotyczy zagadnienia utrzymywania się jednorodnych pod względem sposobów życia kultur terytorialnych, w równym stopniu okazuje się być obecnie kwestią tożsamościową. Ujmowany w terminach tożsamościowych, w obliczu dominacji płynnych i uwarunkowanych kontekstowo tożsamości, dyskurs na temat lokalności kultury zda się odzwierciedlać potrzebę przeciwstawiania ładu i całościowości kultury doświadczeniu fragmentacji typowej dla współczesnego życia.