Pamięć społeczna - narracja - tożsamość kulturowa

Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka
nr 2(52)/2007
Pamięć społeczna - narracja - tożsamość kulturowa

Z warsztatów humanistów

Artykuł stanowi syntetyczne ujęcie programu, jaki autor, wraz z zespołem (Małgorzata Szpakowska, Andrzej Kołakowski, Grzegorz Godlewski, Paweł Rodak i inni) realizował jako grant zamawiany KBN pt. „Polska myśl kulturoznawcza XX wieku” (2003-2006). Program ten objął badaniami kilkudziesięciu najwybitniejszych polskich myślicieli, uczonych i pisarzy tego czasu. Główne tezy są następujące: istnieje obszar problemowy nazwany wstępnie „myślą kulturoznawczą”, który przekracza podziały dziedzinowe (filozofia, socjologia, literaturoznawstwo, etnologia i antropologia kultury, pedagogika, psychologia, wiedza o kulturze, krytyka i eseistyka). Obejmuje on konstelację najwybitniejszych humanistów polskich czterech XX –wiecznych generacji i pozwala mówić o kulturologicznej orientacji tej humanistyki. Wspólna jest im świadomość swoistości kultury, zasadniczo podobnie rozumianego „współczynnika humanistycznego” zjawisk kultury jako określenia tej swoistości oraz ujmowania tych zjawisk poprzez konkretnie charakteryzowane artefakty. Ponieważ rozumienie kultur i i ich zjawisk oraz uznawanie ich mądrości jest właściwością znamienną tej myśli, autor proponuje nazywać ją kulturologią.

Autorytety polskiej humanistyki

Jan Stanisław Bystroń (1882-1964) - Sław Krzemień-Ojak

Omówienia, recenzje

Pamięć społeczna wobec zmian współczesnej kultury - Bartosz Korzeniewski
Od pornografii do sfery publicznej, czyli co łączy seks i demokrację - Mirosław Filiciak
Teoria kultury a badania nad pamięcią społeczną - Bartosz Korzeniewski
Sarajewo - żywe muzeum - Małgorzata Praczyk, Anna Topolska
Opowiadać znaczy żyć, czyli o pewnym sposobie rozumienia narracji - Magdalena Matysek-Imielińska
Gesty symboliczne w sztuce współczesnej a świetle koncepcji Abyego Warburga - Agnieszka Gralińska-Toborek
Spojrzenie w obraz. Subwersyjny charakter sytuacji analitycznej według Lacana na podstawie interpretacji Ambasadorów Hansa Holbeina - Amelia Korzeniewska
Przedmiot intencjonalny w dobie reprodukcji technicznej - Marta Ples
Fototożsamość. Ja w czasach fotografii - Iwona Kurz

Artykuł jest wprowadzeniem do problematyki intermedialności w perspektywie współczesnych transformacji i transgresji kulturowych. Rozważania na ten temat dotyczą pojawiających się zmian technologicznych ujmowanych jako nowe kategorie estetyczne i fenomeny społeczne. W tym kontekście intermedialność uwypukla cechy współczesnej kultury analizowane na przykładzie zmediatyzowanej sfery „między” (the in-between media), w której zachodzą procesy wymiany informacji. Opis przemian kulturowych uwzględnia definicje intermedialności używane współcześnie oraz refleksję należącą do tzw. „archeologii intermediów”: koncepcje teoretyczne Dicka Higginsa i Gene’a Youngblooda. Wymienione przykłady uwzględniają również liczne strategie intermedialne ukształtowane na polu sztuki w drugiej połowie dwudziestego wieku: happening, hiperrealizm, konceptualizm. Uwieńczeniem tych analiz jest prezentacja odczytania koncepcji Higginsa i Youngblooda we współczesnej refleksji kulturoznawczej, która obejmuje teorie intermedialności powstałe na gruncie niemieckojęzycznej myśli filmo- i medioznawczej: Knut Hickethier, Jürgen E. Müller, Joachim Peach i Yvonne Spielmann.

Tekst dotyczy problematyki recyklingu mediów sztuki, które w obrębie współczesnej kultury cyfrowej powracają w nowej wersji i w nowym kontekście. W świecie sztuki wciąż starzejące się media, wypierane są przez kolejne „zabójcze aplikacje” i spychają kolejne urządzenia w zapomnienie. Artyści sięgają po narzędzia, które stanowiły o ich zbiorowym i formatywnym doświadczeniu pokoleniowym. Powstaje więc pytanie, czy jest to uniwersalny problem współczesnej kultury, a zwłaszcza kultury mediów cyfrowych, z ich potencjałem nieskończonej reprodukcji? Akceleracja technologiczna powoduje błyskawiczne starzenie się mediów. Kultura, po doświadczeniach postmodernizmu, wypracowuje sposoby radzenia sobie z wciąż przyrastającymi warstwami cytatów, plagiatów, zawłaszczeń i  kopii bez oryginału. Narasta konieczność recyklingu, zarówno w zakresie mediów (opozycja analogowe-cyfrowe) jak i samych idei (idee konceptualne – realizacje wirtualne). Przetwarzanie martwych mediów jest uwarunkowane po części generacyjnie, jednak często wynika z czysto estetycznej fascynacji przestarzałymi narzędziami. Idea recyklingu i kopiowania ma swoje źródło w dadaistycznym ready made ale także w refleksji nad mediami zawartej w benjaminowskiej „mechanicznej reprodukcji”. Sztuka Internetu eksploruje jednak problem reprodukcji i symulacji, w sposób specyficzny dla cyfrowego, ogólnie dostępnego i niematerialnego środowiska. Recykling idei konceptualnych, dostrzegalny u net artystów, można rozpatrywać na dwóch poziomach: nieświadomego (bądź świadomego, ale nie uznawanego za znaczące) sięgania po idee konceptualne; oraz celowego powracania do pomysłów z lat 70. Projekty, których ontologiczna podstawa jest niepewna, bazują na niematerialnych wartościach, a więc mogą być przetwarzane tak długo, jak długo inspirują do twórczej eksploracji.

Inspiracje Wittgensteinowskie w refleksji nad kulturą - Marta Rakoczy
Kulturoznawstwo - studia nad płcią. O potrzebie aliansu - Anna Nacher