doi.org/10.26112/kw.2025.131.01

Bibliography

Collini, Stefan. What Are Universities For?. London: Penguin, 2012.

Duda, Józef. Europa uniwersytetów. W poszukiwaniu fundamentów naszej cywilizacji. Lublin: Polihymnia, 2024.

Fromm, Erich. Rewolucja nadziei: ku uczłowieczonej technologii. Tłum. Halina Adamska. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2000.

Goćkowski, Janusz. Autorytety świata uczonych. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984.

Jaspers, Karl. Idea uniwersytetu. Tłum. Wojciech Kunicki. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2021.

Newman, John H. Idea uniwersytetu. Tłum. Przemysław Mroczkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

Readings, Bill. Uniwersytet w ruinie. Tłum. Samanta Stecko. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2017.

Rolfe, Gary. The University in Dissent: Scholarship in the Corporate University. London: Routledge, 2012.

Stróżewski, Władysław. „O idei uniwersytetu”. W: W kręgu wartości, red. Władysław Stróżewski. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1992.

Twardowski, Kazimierz. „O dostojeństwie Uniwersytetu”. Etyka 26 (1993).

Znaniecki, Florian. Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.

Znaniecki, Florian. Społeczne role uczonych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.02

The audit culture is perceived as a manifestation of neoliberal management designed to regulate productivity and quality in higher education. The institutionalisation of research ethics can be viewed as a direct consequence of neoliberal transformation in academia, a phenomenon observed both in Poland and globally. These changes are closely linked to the expansion of the audit culture characterised by standardisation, measurability and transparency. As a result, researchers face increasing scrutiny and discipline, ostensibly aimed at enhancing the quality of their work. The infiltration of corporate mechanisms into universities has led to their operation increasingly resembling that of businesses, with a strong emphasis on transparency, accountability and efficiency. This process has become so pervasive that some scholars have proposed the notion of ‘audit explosion’, referring to the ubiquitous verification and evaluation of academic work. Given this context, greater emphasis should be placed on ethical education, the development of research sensitivity and the cultivation of compassionate imagination to foster more reflective and ethically engaged scholarship.

Key words: audit culture, ethics committees, research ethics, research sensitivity, methodology of the heart

Bibliography

Angrosino, Michael. Badania etnograficzne i obserwacyjne. Tłum. Maja Brzozowska-Brywczyńska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.

Banks, Marcus. Materiały wizualne w badaniach jakościowych. Tłum. Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009.

Billig, Michael. Learn to Write Badly. How to Succeed in the Social Sciences. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.

Davies, Bronwyn, Peter Bansel. „Governmentality and academic work. Shaping the hearts and minds of academic workers”. Journal of Curriculum Theorizing 26, 3 (2010).

Denzin, Norman K., Michael D. Giardina. „Introduction”. W: Qualitative Inquiry and Social Justice: Toward a Politics of Hope, red. Norman K. Denzin, Michael D. Giardina. California: Walnut Creek, 2009.

Dingwall, Robert. „The ethical case against ethical regulation in humanities and social science research”. 21 Century Society 3, 1 (2008).

Dixon, Shane M., Linda Quirke. „What’s the harm? The coverage of ethics and harm avoidance in research methods textbooks”. Teaching Sociology 46, 1 (2018).

Dudek, Joanna. Problem unaukowienia etyki. Teoretyczne i normatywne aspekty twórczości Marii Ossowskiej. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza UZ, 2012.

Fleming, Ted. „Condemned to learn. Habermas, University and the Learning Society”. W: Habermas, Critical Theory and Education, red. Mark Murphy, Ted Fleming. New York: Routledge, 2010.

Flick, Uwe. Jakość w badaniach jakościowych. Tłum. Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.

Flick, Uwe. Projektowanie badania jakościowego. Tłum. Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.

Grzymski, Jan. „Przemiany uniwersytetu w ramach «kultury audytu». Przyczynek do studium relacji władzy i form kontroli nad nauką oraz szkolnictwem wyższym”. Studia Politologiczne 46 (2017).

Hammersley, Martyn. „Against the ethicists: on the evils of ethical regulation”. International Journal of Social Research Methodology 12, 3 (2009).

Kruszelnicki, Michał. „Uniwersytet jako wspólnota audytowanych”. W: Przeszkody dla rozwoju humanistyki w szkołach wyższych (z pedagogiką w tle), red. Monika Jaworska-Witkowska, Lech Witkowski. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011.

Rancew-Sikora, Dorota, Borys Cymbrowski. „W stronę socjologicznego ujęcia etyki badań naukowych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12, 3 (2016).

doi.org/10.26112/kw.2025.131.03

This article examines Florian Znaniecki’s concept of scientists’ social roles, with a particular focus on two key roles: that of the scholar and the researcher. While the former is responsible for transmitting the established canon of scientific knowledge, the latter seeks new problems and phenomena that require investigation. These roles can sometimes be in conflict, as researchers’ discoveries challenge and disintegrate the existing bodies of knowledge. The article also explores the ongoing transformation of the modern university, referencing two primary models: the Humboldtian and the entrepreneurial university. The Humboldtian university, established in the early 19th century, emphasises the close relationship between scientific research and academic teaching while advocating for full institutional autonomy. In contrast, the entrepreneurial university, which emerged in the second half of the 20th century, is characterised by its strong ties to external institutions, such as businesses, the state and foundations. In the Humboldtian model, scientific inquiry is driven by reflection on existing knowledge, aiming for coherence and completeness. Conversely, in the entrepreneurial model, research is increasingly shaped by external demands and practical applications. The article highlights how the entrepreneurial university is gradually replacing the Humboldtian model. It examines the implications of this shift for the roles of scholars and researchers in contemporary academia.

Key words: Florian Znaniecki, the Social Role of the Man of Knowledge, Humboldtian university, entrepreneurial university

Bibliography

Chałasiński, Józef. „Florian Znaniecki – socjolog polski i amerykański”. Przegląd Socjologiczny 1 (1963).

Dulczewski, Zygmunt. Florian Znaniecki – życie i dzieło. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1984.

Goćkowski, Janusz. Ludzie „systemu” i ludzie „problemu”. Wieczna wojna w teatrze życia naukowego. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 2000.

Hałas, Elżbieta. Znaczenia i wartości społeczne: o socjologii Floriana Znanieckiego. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1991.

Kurczewska, Joanna. „Inteligencja”. W: Encyklopedia socjologii. Tom 1. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1998.

Kurczewska, Joanna, Magda Lejzerowicz, red., Głosy w sprawie interdyscyplinarności. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2014.

Pyszczek, Grzegorz. „Społeczna rola mędrca. Wokół koncepcji Floriana Znanieckiego”. Filozofia i Nauka 6 (2018).

Sułkowski, Łukasz. Kultura akademicka – koniec utopii?. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016.

Szacki, Jerzy. Znaniecki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986.

Witkowski, Lech. Uroszczenia i transaktualność w humanistyce. Florian Znaniecki: dziedzictwo idei i jego pęknięcia. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, 2022.

Znaniecki, Florian. Społeczne role uczonych. Red. i tłum. tekstów angielskich Jerzy Szacki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.04

This article examines the evolving relationship between researchers and Artificial Intelligence (AI), focusing on the implications of Large Language Models (LLMs) in academic research. While LLMs hold the potential to enhance research processes by automating certain tasks, their use also raises critical questions regarding the role of human reasoning in interpreting results and the ethical challenges associated with AI governance. Drawing on the theories of Hubert Dreyfus, Luciana Parisi and Luciano Floridi, the study explores the broader impact of these technological advancements on the future of academic inquiry and knowledge production. It is essential to adopt a critical approach to AI-generated outputs, treating them as tools that support rather than replace human judgment. The responsible conduct of researchers – openly sharing their expertise and contributions – remains fundamental to the integrity of scientific inquiry, regardless of the technologies employed now or in the future.

Key words: artificial intelligence (AI), language models, academic research, social sciences, humanities

Bibliography

Dreyfus, Hubert L. What Computers Can’t Do: The Limits of Artificial Intelligence. New York: Harper & Row, 1972.

Dreyfus, Hubert L. What Computers Still Can’t Do: A Critique of Artificial Reason. Cambridge MA: The MIT Press, 1992.

Dreyfus, Hubert L., Stuart E. Dreyfus. Mind Over Machine. New York: Free Press, 1988.

Floridi, Luciano. „Soft ethics and the governance of the digital”. Philosophy and Technology 31, 4 (2018).

Floridi, Luciano. The Fourth Revolution. How the Infosphere is Reshaping Human Reality. Oxford: Oxford University Press, 2016.

Floridi, Luciano. „‘The right to be forgotten’: a philosophical view”. Jahrbuch Für Recht Und Ethik / Annual Review of Law and Ethics 23 (2015).

Floridi, Luciano, John Sanders. „On the morality of artificial agents”. Minds and Machines 14, 3 (2004).

Gascoigne, Neil, Tim Thornton. „Being in the background”. W: Tacit Knowledge. Plano TX: Acumen Publishing, 2013.

Hayles, N. Katherine. „Cognition everywhere: The rise of the cognitive nonconscious and the costs of consciousness”. New Literary History 45, 2 (2014).

Hayles, N. Katherine. How We Think: Digital Media and Contemporary Technogenesis. Chicago: University of Chicago Press, 2012.

Lanyado, Bar. Can you trust ChatGPT’s package recommendations?. Vulcan, 6 czerwca 2023. https://vulcan.io/blog/ai-hallucinations-package-risk/.

Lem, Stanisław. Summa technologiae. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000.

Parisi, Luciana. „After nature: The dynamic automation of technical objects”. W: Posthumous Life: Theorizing Beyond the Posthuman, red. Jami Weinstein, Claire Colebrook. New York: Columbia University Press, 2017.

Parisi, Luciana. „Automated thinking and the limits of reason”. Cultural Studies, Critical Methodologies 16, 5 (2016).

Sawers, Paul. „Meta’s Yann LeCun predicts ‘new paradigm of AI architectures’ within 5 years and ‘decade of robotics’ ”. TechCrunch, 23 stycznia 2025. https://techcrunch.com/2025/01/23/metas-yann-lecun-predicts-a-new-ai-architectures-paradigm-within-5-years-and-decade-of-robotics/.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.05

The development of scientific research occurs within a specific socio-cultural context. This article examines selected aspects of academic work in Poland’s higher education system, particularly the dominance of innovation as a key criterion for evaluating scholarly contributions. It discusses the application of corporate-style management practices in academia, highlighting their contradiction with the fundamental principles of corporate governance. The essay also explores the costly and frequently questionable attempts to internationalise the work of Polish researchers, raising concerns about the rational allocation of research funding, some of which ultimately benefits international corporations rather than advancing local academic development. A central focus of the study is the ‘Slow Professor’ movement, a form of academic resistance against the dehumanisation of scholarly work, as proposed by American literary scholars Maggie Berg and Barbara K. Seeber. The article presents Polish examples of academic careers that resist systemic pressures and operate against prevailing institutional norms. Finally, it raises a critical question: To what extent do Polish researchers have the opportunity to prioritise their well-being while remaining committed to the academic pursuits that originally inspired their careers?

Key words: academic culture, slow professors, scientific publications, reviewing, evaluation

Bibliography

Berg, Maggie, Barbara K. Seeber. The Slow Professor: Challenging the Culture of Speed in the Academy. Toronto, Buffalo, London: University of Toronto Press, 2016.

Chmielecka, Ewa. „Etos akademicki a kultura instytucjonalna uczelni”. W: Ideały nauki i konflikty wartości. Studia złożone w darze profesorowi Stefanowi Amsterdamskiemu, red. Ewa Chmielecka, Jerzy Jedlicki, Andrzej Rychard. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2005.

Fromm, Erich. Rewolucja nadziei: ku uczłowieczonej technologii. Tłum. Halina Adamska. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2000.

Goćkowski, Janusz. „Uniwersytet – strażnik i rzecznik etosu uczonych”. W: Etyka zawodowa ludzi nauki, red. Janusz Goćkowski, Krzysztof Pigoń. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1991.

Jaspers, Karl. Idea uniwersytetu. Tłum. Wojciech Kunicki. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2021.

Kaiser, Jan. „Etyka kariery naukowej”. W: Etyka zawodowa ludzi nauki, red. Janusz Goćkowski, Krzysztof Pigoń. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1991.

Kościelniak, Cezary. Przemiany idei uniwersytetu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2019.

Kuniński, Miłowit. „Rozwój intelektu i moralności we wspólnocie akademickiej”. W: Etyka zawodowa ludzi nauki, red. Janusz Goćkowski, Krzysztof Pigoń. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, 1991.

Miłosz, Czesław. Ogród nauk. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1986.

Ossowski, Stanisław. Marksizm i twórczość naukowa w społeczeństwie socjalistycznym (artykuły z lat 1947–1956). Warszawa: Książka i Wiedza, 1957.

Piłat, Robert. „Osobność uniwersytetu”. Culture.pl, 28 września 2023. https://culture.pl/pl/artykul/osobnosc-uniwersytetu.

Readings, Bill. Uniwersytet w ruinie. Tłum. Samanta Stecko. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2017.

Szczepański, Jan. Konsumpcja a rozwój człowieka. Wstęp do antropologicznej teorii konsumpcji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1981.

Wulf, Andrea. Człowiek, który zrozumiał naturę. Nowy świat Alexandra von Humboldta. Tłum. Piotr Chojnacki, Katarzyna Bażyńska-Chojnacka. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2023.

Znaniecki, Florian. Współczesne narody. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.06

Bibliography

Bauman, Zygmunt. „Times of interregnum”. Ethics and Global Politics 5, 1 (2012).

Cierzniewska, Ryszarda. „Mistrz «jakikolwiek»: «Nie chcę być opiekunem naukowym!». Rzecz o reformach szkolnictwa wyższego w Polsce”. Nauki o Wychowaniu 8, 1 (2019).

Collini, Stefan. „English universities are in peril because of 10 years of calamitous reform”. The Guardian, 31 sierpnia 2020. https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/aug/31/english-universities-peril-10-years-calamitous-reform-higher-education.

Collini, Stefan. What are Universities For?. London: Penguin, 2012.

Connell, Raewyn. The Good University: What universities actually do and why it’s time for radical change. London: Zed Books, 2019.

Docherty, Thomas. For the University: Democracy and the future of the institution. London: Bloomsbury, 2011.

Foucault, Michel. „Of Other Spaces, Heterotopias”. Tłum. z: Architecture, Mouvement, Continuité 5 (1984). https://foucault.info/documents/heterotopia/foucault.heteroTopia.en/.

Gardner, John W. No Easy Victories. New York: Harper & Row, 1968.

Górska, Anna M., Monika Kostera, Paweł Krzyworzeka. „On the shoulders of giants – our collaborative special issue of Tamara”. Tamara Journal for Critical Organization Inquiry 21, 1 (2024).

Hoffman, Andrew. The Engaged Scholar: Expanding the impact of academic research in today’s world. Stanford: Stanford University Press, 2021.

Jarecka, Urszula. „Apokalipsa kulturowa według Adorna”. Kultura Współczesna 110, 3 (2020).

Kochanowski, Jan. Wykład cnoty. Red. Aleksandra Ćwiklińska. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1995. http://rcin.org.pl/Content/62731/PDF/WA248_82418_SPXVI_kochan-wyklad_o.pdf.

Kociatkiewicz, Jerzy, Monika Kostera. „Żadna lista wiosny nie uczyni. Czy będzie powrót do profesjonalnych standardów w polskiej nauce?”. Dziennik Gazeta Prawna, 27 stycznia 2024. https://serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/artykuly/9411476,zadna-lista-wiosny-nie-uczyni-czy-bedzie-powrot-do-profesjonalnych-st.html.

Kostera, Monika. The University of Hope. Oxford: Oxford University Press, 2024.

Koźmiński, Andrzej K. Zarządzanie. Analiza systemowa procesów i struktur. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1974.

Merton, Robert K. On the Shoulders of Giants: A Shandean Postscipt. New York: The Free Press, 1965.

Oakeshott, Michael. Rationalism in Politics and Other Essays. Red. Timothy Fuller. Indianapolis: Liberty Fund, 1991.

Pena-Vega, Alfredo, Edgar Morin. Université, quel avenir? Propositions pour penser une réforme. Paris: Charles Léopold Mayer, 2003.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.07

This article explores contemporary threats to the university, focusing on the relevance of Bernard Stiegler’s concept of ‘noetic education’ and Paweł Milcarek’s proposal of classical education. The latter is linked to Byung-Chul Han’s diagnosis of the ‘burnout society’, particularly his critique of the university’s colonisation by surveillance and auditing techniques, which erode academic freedom and intellectual autonomy. Another key concern is the decline of the university’s culture of debate, as described by Frank Furedi in What’s Happened to the University? (2016). The article examines this phenomenon in the context of Poland’s ongoing culture wars, drawing on student surveys that highlight the evolving expectations for academic discourse. The study concludes by referencing the manifesto of the Heterodox Academy, which reaffirms constructive disagreement as a foundational principle of the university ethos.

Key words: university, individuation, core values, cognitive skills training, higher education reform

Bibliography

Archer, Margaret. Kultura i sprawczość. Tłum. Paweł Tomanek. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2019.

Ars Industrialis. Dlaczego założyliśmy ARS INDUSTRIALIS. Tłum. Artur Rozmysł. https://arsindustrialis.org/dlaczego-zalozylismy-ars-industrialis.

Furedi, Frank. What’s Happened To The University? A Sociological Exploration of Its Infantilisation. London: Routledge, 2016.

Han, Byung-Chul. Społeczeństwo zmęczenia i inne eseje. Tłum. Rafał Pokrywka. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2022.

Kwiek, Marek. „Wprowadzenie: reforma szkolnictwa wyższego i jej wyzwania. Jak stopniowa dehermetyzacja systemu prowadzi do jego stratyfikacji”. Nauka i Szkolnictwo Wyższe 50, 2 (2017).

Lukes, Steven. Liberałowie i kanibale. O konsekwencjach różnorodności. Tłum. Alicja Dominiak, Łukasz Dominiak. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.

Majewski, Tomasz. „Przeciw racjonalizacji niemocy. Uniwersytet – scenariusze przyszłości”. Pamiętnik Literacki 113, 1 (2022).

Majewski, Tomasz. „Przestrzeń uwagi a współczesna inżynieria epistemiczna. O przyszłości Uniwersytetu”. Acta Universitas Lodzensis. Follia Philosphica. Ethica – Aesthetica – Practica 38 (2021).

Majewski, Tomasz. „Wiedza kulturowa i wiedza kulturoznawcza. Zarys problematyki”. Prace Kulturoznawcze 27, 2 (2023).

Maliński, Jędrzej. „Głupota, kapitał, uniwersytet – recenzja «Wstrząsów» Bernarda Stieglera”. Machina Myśli, 28 października 2018. https://machinamysli.org/glupota-kapital-uniwersytet-recenzja-wstrzasow-bernarda-stieglera/.

Milcarek, Paweł. „Tezy o edukacji klasycznej dla cywilizacji chrześcijańskiej”. Christianitas, 1 września 2015. https://christianitas.org/news/tezy-o-edukacji-klasycznej-dla-cywilizacji-chrzescijanskiej/.

Skwarczyńska, Stefania. „Etos badacza”. W: Stefania Skwarczyńska. Studia i szkice literackie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1953.

Stiegler, Bernard. Wstrząsy. Głupota i wiedza w XXI wieku. Tłum. Michał Krzykawski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.

Stiegler, Bernard, Kolektyw Internacji, red., Konieczna bifurkacja. „Nie ma alternatywy”. Tłum. Michał Krzykawski, Karolina Lebek, Miłosz Markiewicz. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 2023.

Tabaczyński, Michał. „Po huku, po szumie, po piśmie”. Dwutygodnik.com, 23 października 2019. https://www.dwutygodnik.com/artykul/8315-po-huku-po-szumie-po-pismie.html.

Tennant, Jon. „Elsevier are corrupting open science in Europe”. The Guardian, 29 czerwca 2018. https://www.theguardian.com/science/political-science/2018/jun/29/elsevier-are-corrupting-open-science-in-europe.

Zeidler-Janiszewska, Anna. Bezinteresowna ciekawość… Humanistyka, kultura, sztuka. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2019.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.08

This article examines academic culture as a dynamic arena where diverse values and interests clash, prompting critical reflection on the current state of the university and its role in the contemporary world. The author argues that the crisis faced by academia, frequently perceived as a threat, may become a catalyst for profound transformations, thereby creating opportunities for contestation and exploration of alternative models for this institution. In the light of global changes, technological advancements and socio-economic challenges, the traditional hierarchical model of the university increasingly fails to address the needs of the academic community. Rather than attempting to restore outdated structures, it is essential to seek more inclusive and flexible solutions that will enable academia to thrive in the rapidly evolving environment. The author emphasises that such transformation necessitates an open dialogue among all university stakeholders – researchers, students and administrators – as well as ethnographic research into academic culture, which would facilitate a deeper understanding of the mechanisms that govern this space. In the concluding section of the article, the author references the ideas of Karl Jaspers, whose concept of the university as a community in pursuit of truth can inspire a redefinition of academic values in the present day. Reflection on Jaspers’s thoughts serves as a foundation for contemplating how to reshape academia to better meet the challenges of the modern world while upholding its fundamental mission.

Key words: agonism, engaged humanities, contestation, academic values, grassroots practices

Bibliography

Barker, Chris. Studia kulturowe. Teoria i praktyka. Tłum. Agata Sadza. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2005.

Domańska, Ewa. „Sprawiedliwość epistemiczna w humanistyce zaangażowanej”. Teksty Drugie 1 (2017).

Hartman, Jan. „Esej: Polityka naukowa vs. kultura akademicka. W stronę nowego konsensusu”. Przegląd Prawa Konstytucyjnego 55, 3 (2020).

Hrehorowicz, Arleta, Magdalena Gietka. „Kultura akademicka pokolenia ‘Z’, czyli o praktykowaniu przez studentów pedagogiki zachowań wpisujących się w kulturę akademicką”. Transformacje 116, 1 (2023).

Jaspers, Karl. Idea uniwersytetu. Tłum. Wojciech Kunicki. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 2017.

Levitas, Ruth. Utopia as Method: The Imaginary Reconstitution of Society. London: Palgrave Macmillan, 2013.

Mouffe, Chantal. Paradoks demokracji. Tłum. Wojciech Jach, Magdalena Kamińska, Andrzej Orzechowski. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, 2005.

Nussbaum, Martha C. Nie dla zysku. Dlaczego demokracja potrzebuje humanistów. Tłum. Łukasz Pawłowski. Warszawa: Biblioteka Kultury Liberalnej, 2016.

Nussbaum, Martha C. W trosce o człowieczeństwo. Klasyczna obrona reformy kształcenia ogólnego. Tłum. Astrid Męczkowska. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW, 2008.

Rorty, Richard. „Etyka zasad a etyka wrażliwości”. Tłum. Daria Abriszewska, Andrzej Szahaj. Teksty Drugie 1–2 (2002).

Sztompka, Piotr. „Po Kongresie Kultury Akademickiej”. Nauka 2 (2014).

Sztompka, Piotr. „Uniwersytet współczesny; zderzenie dwóch kultur”. Nauka 1 (2014).

Wallerstein, Immanuel. Utopistyka. Alternatywy historyczne dla XXI wieku. Tłum. Iwo Czyż. Przedm. Andrzej W. Nowak. Poznań: Oficyna Wydawnicza Bractwa Trojka, 2008.

Węcławiak, Alicja. „Postkontrkulturowość”. Czas Kultury 2 (2018).

doi.org/10.26112/kw.2025.131.09

This article examines how symbolic violence is embedded in Poland’s contemporary academic culture. Drawing on interviews with female academics, conducted as part of the Social Circulation of Knowledge in the Practices of the Academic Humanities project, the study explores the mechanisms of violence and ways to normalise it. A crucial context for understanding these mechanisms is patriarchal culture. Additionally, the traditionally sanctioned apologetic acceptance of the university’s hierarchical structure contributes to the oversight of disparities that extend beyond academic rank, affecting scientific, didactic and organisational activities. The failure to critically interpret and address violence against victims is reinforced by dominant representations of the university that emphasise its mission – whether understood as the pursuit of knowledge or the internationalisation of research – while neglecting its role as a workplace. As the analysed interviews reveal, the institution does not bear the costs of violence occurring within academia; rather, these burdens are carried by those who experience it. Furthermore, efforts to combat symbolic violence within university structures remain insufficient.

Key words: symbolic violence, university, patriarchal culture, hierarchy, work

Bibliography

Ahmed, Sarah. Przewodnik feministycznej psujzabawy. Tłum. Magdalena Kunz. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2024.

Ahmed, Sarah. Żyć feministycznym życiem. Tłum. Magdalena Kunz. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2024.

Berger, Peter L., Thomas Luckmann. Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy. Tłum. Józef Niżnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.

Blackmore, Paul. Prestige in Academic Life: Excellence and Exclusion. London, New York: Routledge, 2016.

Bourdieu, Pierre. Zmysł praktyczny. Tłum. Maciej Falski. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2008.

Chromik, Anna. „Alma mater – zapiski o akademickiej partyzantce matczynej”. W: Macierz/Matrix, red. Anna Chromik, Natalia Giemza, Katarzyna Bojarska. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2022.

Husu, Liisa. „What does not happen. Interrogating a tool for building a gender-sensitive university”. W: The Gender-Sensitive University: A Contradiction in Terms?, red. Eileen Drew, Siobhán Canavan. London, New York: Routledge, 2021.

Rapior, Waldemar. „Przemoc miękka”. Czas Kultury 4 (2021).

Roumbanis, Lambros. „Symbolic violence in academic life: A study on how junior scholars are educated in the art of getting funded”. Minerva 57 (2019).

Sikora, Agata. Wolność, równość, przemoc. Czego nie chcemy sobie powiedzieć. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2019.

Srinivasan, Amia. Prawo do seksu. Feminizm w XXI wieku. Tłum. Katarzyna Mojkowska. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2023.

Stoch, Magdalena. „Standard antydyskryminacyjny dla polskich uczelni – odpowiedzią na potrzebę zmiany systemowej”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura VIII, 198 (2016).

Titkow, Anna, Danuta Duch-Krzystoszek, Bogusława Budrowska. Nieodpłatna praca kobiet. Mity, realia, perspektywy. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2004.

Tomczyk, Justyna. „Patriarchat a rozwój cywilizacji. Podejście feministyczne”. Forum Socjologiczne 5 (2014).

Zysiak, Agata. Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2016.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.10

The growing proportion of older adults in society is driven by two key factors: the ageing of the baby-boom generation and increasing life expectancy. As a result, the labour market is gradually changing, and many members of this generation are either already beneficiaries of the pension system or will enter retirement in the coming years. This article explores the role and position of retired academics in the contemporary institutional and cultural space of the university. The primary research objective is to examine the activity strategies of retired academics, identifying both universal and unique patterns of action and experiences in retirement. The analysis is based on qualitative research conducted through biographical and narrative interviews with retired academics from selected higher education institutions in Kraków between 2023 and 2024. Despite the growing number of retired academics, relatively little research has been dedicated to this population. Therefore, the recommendations provided by the interviewees are particularly valuable for developing best practices to support the continued participation of retired academics in the scientific and academic community, fostering a more inclusive academic culture.

Key words: retirement, ageing, academic culture, academics, biographical method

Bibliography

Chase, Susan E. „Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów”. Tłum. Filip Schmidt. W: Metody badań jakościowych, red. Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.

Elder, Glen H., Monica Kirkpatrick Johnson, Robert Crosnoe. „The emergence and development of life course theory”. W: Handbook of the Life Course, red. Jeylan T. Mortimer, Michael J. Shanahan. New York: Kluwer Academic Publishers, 2003.

Halicki, Jerzy. „Społeczne teorie starzenia się”. W: Zostawić ślad na ziemi, red. Małgorzata Halicka, Jerzy Halicki. Białystok: Wydawnictwo UwB, 2006.

Kapralska, Łucja, Agata Maksymowicz, Marzena Mamak-Zdanecka. Starość niepokorna. O niektórych niestereotypowych rolach seniorów. Kraków: Wydawnictwa AGH, 2018.

Kaźmierska, Kaja. „Wprowadzenie”. W: Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, red. Kaja Kaźmierska. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2012.

Kijak, Remigiusz J., Zofia Szarota. Starość. Między diagnozą a działaniem. Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, 2013.

Kvale, Steinar. Prowadzenie wywiadów. Tłum. Agata Dziuban. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.

Mitchell, Barbara A. „Life course theory”. W: International Encyclopedia of Marriage and Family, red. James J. Ponzetti Jr. New York: Macmillan Reference, 2003.

Okólski, Marek, red., Wyzwania starzejącego się społeczeństwa. Polska dziś i jutro. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2018.

Sanberg, Paul R., Morteza Gharib, Patrick T. Harker, Eric W. Kaler, Richard B. Marchase, Timothy D. Sands, Nasser Arshadi, Sudeep Sarkar. „Changing the academic culture: Valuing patents and commercialization toward tenure and career advancement”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 111, 18 (2014). https://www.jstor.org/stable/23772558.

Steuden, Stanisława. Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020.

Sułkowski, Łukasz. Kultura akademicka. Koniec utopii?. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016.

Sztompka, Piotr. „Uniwersytet współczesny; zderzenie dwóch kultur”. Nauka 1 (2014).

Wengraf, Tom. „Interpretacja historii życiowych, sytuacji życiowych i doświadczeń osobistych: Biograficzno-narracyjna metoda interpretacyjna (BNIM – Biographic – Narrative Interpretative Method)”. Tłum. Kaja Kaźmierska. W: Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, red. Kaja Kaźmierska. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, 2012.

Wrońska, Marta. Funkcjonowanie seniorów w przestrzeni medialnej. Między ideą a praktyką. Rzeszów: Wydawnictwo UR, 2021.

Zych, Adam A. Człowiek wobec starości. Warszawa: Wydawnictwo Interart, 1995.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.11

The designation of ‘Artificial Intelligence (AI)’ as the Word of the Year in 2023 reflects the profound impact of language models on society. AI is currently the focus of intensive research and development due to its high efficiency, which closely approximates human capabilities. Its ability to operate effectively and generate convincing decisions makes it highly valuable across various domains of life. Given its rapid development and expansion into new areas of societal functioning, it is crucial to examine the implications of Large Language Models (LLMs) classified as Generative AI (GAI) for scientific research. This article explores the challenges and issues associated with the adoption and development of GAI by researchers in the social sciences. The study serves as a starting point for the ongoing discussion on the adaptation of this technology and identifies potential applications of GAI algorithms in social research. It is essential to recognise that current AI systems fall under the category of weak or narrow AI designed to assist rather than replace human judgment. Therefore, reflections on the role of LLMs in social research should be framed within this understanding.

Key words: Generative Artificial Intelligence, Artificial Intelligence, Large Language Models, machine learning, digitalisation

Bibliography

Adamczyk, Małgorzata. „Naukowcy, wydawcy i bibliotekarze w nowej grze z ChatGPT i generatywną sztuczną inteligencją”. Biuletyn EBIB 213 (2024).

Brosz, Maciej, Grzegorz Bryda, Piotr Siuda. „Od redaktorów: Big Data i CAQDAS a procedury badawcze w polu socjologii jakościowej”. Przegląd Socjologii Jakościowej 13, 2 (2017).

Carobene, Anna, Andrea Padoan, Federico Cabitza, Giuseppe Banfi, Mario Plebani. „Rising adoption of artificial intelligence in scientific publishing: evaluating the role, risks, and ethical implications in paper drafting and review process”. Clinical Chemistry and Laboratory Medicine 62, 5 (2024).

Flasiński, Mariusz. Wstęp do sztucznej inteligencji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.

Latawiec, Anna. „Od informacji do sztucznej inteligencji”. Studia Philosophiae Christianae 31, 1 (1995).

Mincewicz, Wojciech. „Badanie społeczności internetowych: nowe wyzwania dla badacza”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 88 (2024).

Newborn, Monty. Kasparov versus Deep Blue: Computer Chess Comes of Age. New York: Springer-Verlag, 1997.

Nowak-Gruca, Agnieszka. „O problemach prawa autorskiego w kontekście twórczości sztucznej inteligencji”. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2 (2022).

Nowina Konopka, Marta. „«Każdy zna się na AI». Przegląd badań polskiej opinii publicznej na temat sztucznej inteligencji”. Zeszyty Prasoznawcze 66, 4 (2023).

Rydlewski, Grzegorz. Rządzenie w epoce informacji, cyfryzacji i sztucznej inteligencji. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2021.

Skalfist, Peter, Daniel Mikelsten, Vasil Teigens. Sztuczna inteligencja: czwarta rewolucja przemysłowa. Tłum. C.S.B. Equipment. Cambridge: Cambridge Stanford Books, 2020.

Susnjak, Teo. „Beyond predictive learning analytics modelling and onto explainable artificial intelligence with prescriptive analytics and ChatGPT”. International Journal of Artificial Intelligence in Education 34, 2 (2024).

Turing, Alan M. „Computing machinery and intelligence”. Mind 49 (1950).

Varvarà, Giulia. „Artificial Intelligence: opportunities and concerns in the era of Big Data. Ethical and practical issues with decision-making and Generative AI in the era of ChatGPT”. Alcumena. Pismo Interdyscyplinarne 14, 2 (2023).

doi.org/10.26112/kw.2025.131.12

This article explores the European University Film Award (EUFA) as an international academic initiative, examining its structure, aesthetic considerations, reception and pedagogical implications. Established in 2016 by the Hamburg Filmfest and the European Film Academy, the EUFA is integrated into university curricula across more than 20 countries. As part of the programme, students critically analyse and evaluate five nominated films, ultimately selecting a winner. The first section of the paper explores the programming choices within the EUFA to provide insight into the representation of contemporary European cinema. This discussion is further contextualised by an analysis of the student reception of films at the University of Łódź. The second section focuses on pedagogical approaches and the ‘mapping’ of the EUFA in different academic institutions. By referencing teaching practices in Romania, Belgium and England, the study highlights the variations in how film is incorporated into scholarly discourse across different educational contexts.

Key words: EUFA, European cinema, film festivals, teaching, film studies

Bibliography

Adamczak, Marcin. Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku. Przeobrażenia kultury audiowizualnej przełomu stuleci. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, 2010.

Daković, Nevena. „Representing trauma – writing the past into the present through films”. Cultures of History Forum, 21 kwietnia 2022.

Elsaesser, Thomas. European Cinema: Face to Face with Hollywood. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2005.

Győri, Zsolt. „An educational corpus based exploration of contemporary Hungarian cinema: Lessons of the 2021 Hungarian University Film Awards”. Studies in Eastern European Cinema 15, 1 (2024).

Kita, Barbara. „Czy Europa marzy o (wspólnej) tożsamości”. W: Przestrzenie tożsamości we współczesnym kinie europejskim, red. Barbara Kita. Kraków: Wydawnictwo Rabid, 2006.

Loist, Skadi. „Introduction: Teaching European cinema – the dossier on the European University Film Award (EUFA) project”. Alphaville: Journal of Film and Screen Media 14 (2017).

Malicka, Joanna. „Rozkosze koprodukcji”. W: Przestrzenie tożsamości we współczesnym kinie europejskim, red. Barbara Kita. Kraków: Wydawnictwo Rabid, 2006.

Papadimitriou, Lydia. „EUFA and film studies at Liverpool John Moores University”. Alphaville: Journal of Film and Screen Media 14 (2017).

Pitassio, Francesco. „Showing, seeing and discussing: Or, how to deal with European cinema by looking at contemporary films and asking questions”. Alphaville: Journal of Film and Screen Media 14 (2017).

Talbott, Michael. „What is world cinema? Structuring the course”. Cinema Journal Teaching Dossier 2, 1 (2014).

Tayler, Letta. „Two years on, Poland’s abortion crackdowns and the rule of law”. Human Rights Watch, 23 października 2022.

Vallejo, Aida. „Learning jury dynamics through creative pedagogy: Role-playing at the European University Film Award”. Alphaville: Journal of Film and Screen Media 14 (2017).

doi.org/10.26112/kw.2025.131.13

This paper explores the phenomenon of dark academia, analysing it as a form of affective engagement with the past. It provides a brief history of the term and examines how the dark academia trend has influenced the emergence of a literary genre of the same name. The study also investigates how dark academia is performed by social media users, highlighting key elements of fashion, interior design and lifestyle inspired by the trend. Additionally, the role of nostalgia in the popularisation of dark academia aesthetics is discussed. The paper considers which aspects of university life are romanticised in online dark academia communities, noting a contrast between its critical portrayal in dark academia novels and its idealisation on social media. Furthermore, the relationship between the COVID-19 pandemic and the rising popularity of dark academia is analysed, particularly in the context of escapism. Finally, the paper reflects on how the trend’s popularity may signal a continued interest among younger generations in intellectual and humanistic values.

Key words: dark academia, nostalgia, social media, escapism, COVID-19

Bibliography

Adriaansen, Robbert-Jan. „Dark academia: Curating affective history in a COVID-era Internet aesthetic”. International Public History 5, 2 (2022).

Barreto, Manuela, Christina Victor, Claudia Hammond, Alice Eccles, Matt T. Richins, Pamela Qualter. „Loneliness around the world: Age, gender, and cultural differences in loneliness”. Personality and Individual Differences 169 (2021).

Boym, Svetlana. „Nostalgia jako źródło cierpień”. Tłum. Iwona Boruszkowska. Ruch Literacki 1, 60 (2019).

Brzeziński, Dariusz. „Utopijne powroty do przeszłości: młode pokolenie wobec zwrotu nostalgicznego”. W: Utopia i edukacja, red. Rafał Włodarczyk. Wrocław: Instytut Pedagogiki UWr, 2020.

Grębecka, Zuzanna. „Między śmiechem a nostalgią – powroty do komunistycznej przeszłości”. W: Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna, red. Magdalena Bogusławska, Zuzanna Grębecka. Kraków: Wydawnictwo Libron, 2010.

Heilman, Robert B. „Escape and escapism varieties of literary experience”. The Sewanee Review 3, 83 (1975).

Hirschman, Elizabeth C. „Predictors of self-projection, fantasy fulfillment, and escapism”. The Journal of Social Psychology 120, 1 (1983).

Lee, Tori F. „The haunting of classics in the Dark Academia aesthetic”. Classical Receptions Journal 16, 4 (2024).

Murray, Simone. „Dark academia: bookishness, readerly self-fashioning and the digital afterlife of Donna Tartt’s The Secret History”. English Studies 104, 2 (2023).

Rana, Hemaadri Singh. „Narrative technique in the theme of escapism”. Natural Volatiles & Essential Oils 8, 3 (2021).

Ranasinghe, Parami J. „An exploration of the dissemination of knowledge through the Dark Academia aesthetic”. University of Colombo Review 3, 2 (2022).

Starobinski, Jean. „The idea of Nostalgia”. Diogenes 54 (1966).

Sutkowska, Agata. „Naprawianie świata na kwarantannie za pomocą fanfiction. Polskie i angielskie fanfiki pandemiczne”. Dyskurs & Dialog 4, 2 (2020).

Woźnicka, Weronika. „Nostalgia za komunizmem w polskiej wersji”. W: Družbeni in politični procesi v sodobnih slovanskih kulturah, jezikih in literaturach, red. Alenka Čuš, Marcello Potocco, Lidija Rezoničnik, Nina Zavašnik. Koper: Zveza društev Slavistično društvo Slovenije, 2018.

Wójcik, Magdalena. „Social media aesthetics as part of academic library merchandising”. Library Hi Tech 42, 4 (2024).

doi.org/10.26112/kw.2025.131.14

The concept of ‘cultural attitude’ provides a key framework for understanding Andrzej Mencwel’s approach to culture. Rooted in a deep awareness of the collapse of an unreflectively inherited cultural model, this concept embodies a form of self-knowledge – a conscious reconfiguration of ontological, cognitive and axiological categories. It reflects a commitment to overcoming a universal crisis by referencing fundamental principles of interpersonal coexistence and the ‘logic of culture’, as defined by Florian Znaniecki. The author situates the notion of cultural attitude within Mencwel’s broader understanding of the human condition, introducing the metaphors of the ‘Pascalian point’ and the ‘Rousseauist point’ to characterise its nuances. These attitudes represent an effort to establish a creative and self-reflective correspondence between personality structures and cultural configurations, drawing inspiration from Znaniecki’s ideal, with particular emphasis on the personal and communal dimensions of such mediations. Mencwel examines these models within the Polish cultural landscape of the past 130 years. Furthermore, the concept of cultural attitude is closely linked to the notions of paideia (the dynamic formation of the human ideal) and poiesis (the creative self-definition of the individual) at the levels of imagination, as well as symbolic and material culture.

Key words: cultural attitude, ideogenetic type, cultural model, culturalism, culturology, paideia

Bibliography

Baczko, Bronisław. Rousseau: samotność i wspólnota. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, 2009.

Mencwel, Andrzej. Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009.

Mencwel, Andrzej. Książka o „Kulturze”. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2024.

Mencwel, Andrzej. Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku. Warszawa: Czytelnik, 1997.

Mencwel, Andrzej. Przedwiośnie czy potop (2). Nowe krytyki postaw polskich. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019.

Mencwel, Andrzej. Stanisław Brzozowski – kształtowanie myśli krytycznej. Warszawa: Czytelnik, 1976.

Mencwel, Andrzej. Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna. Wiek XX. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2014.

Mencwel, Andrzej. Toast na progu. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017.

Mencwel, Andrzej. „Wstęp. Kulturologia polska XX wieku”. W: Kulturologia polska XX wieku, red. Andrzej Mencwel, Grzegorz Godlewski. T. 1. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2013.

Mencwel, Andrzej. Wyobraźnia antropologiczna. Próby i studia. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2006.

Starobinski, Jean. Jean-Jacques Rousseau. Przejrzystość i przeszkoda oraz siedem esejów o Rousseau. Tłum. Janusz Wojcieszak. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2000.

Thomas, William I., Florian Znaniecki. Chłop polski w Europie i Ameryce. T. 1: Organizacja grupy pierwotnej. Tłum. Maryla Metelska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1976.

Thomas William I., Florian Znaniecki. Chłop polski w Europie i Ameryce. T. 4: Dezorganizacja i reorganizacja w Polsce. Tłum. Irena Wyrzykowska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1976.

Znaniecki, Florian. Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.15

This article introduces and defines the concept of ‘cultural precognition’, referring to the representation or constellation of ideas about technological objects and prototypes that may, in the future, become integral to daily life and influence its organisation. The phenomenon is examined through two selected television series: The Jetsons (an American animated sitcom from the 1960s) and Years and Years (a British miniseries from the 2020s), both of which present technologised visions of the future significantly ahead of their time. In each series, precognitive technological solutions not only reshape the characters’ daily routines but also transform the social and geopolitical order in their respective narrative worlds. The concept of cultural precognition is situated in the broader theory of progress, with particular emphasis on technological advancements and their multifaceted consequences for society, culture and the economy. Despite the turbulent nature of technological transformation, both series underscore a recurring theme: the return to fundamental values, particularly the role of family as a stabilising force amidst the erosion of established social structures.

Key words: cultural precognition, technological intuition, technologies, The Jetsons, Years and Years

Bibliography

Adamska-Rutkowska, Danuta. Psychotronika. Współczesna nauka o świadomości. Białystok: Studio Astropsychologii, 2017.

Berger, Peter, Thomas Luckmann. Społeczne tworzenie rzeczywistości. Tłum. Józef Niżnik. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983.

Bogunia-Borowska, Małgorzata, red., Barwy codzienności. Analiza socjologiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2009.

Cheung, Theresa, Julia Mossbridge. The Premonition Code. The Science of Precognition. How Sensing the Future Can Change Your Life. London: Watkins Publishing, 2018.

Gruhl, Daniel. „Precognition: Thinking about the query before it happens”. W: Proceedings. International Workshop on Challenges in Web Information Retrieval and Integration. Tokyo: IEEE, 2005.

Jackson, Tim. Postwzrost. Życie po kapitalizmie. Tłum. i oprac. Ewa Bińczyk, Janusz Grygieńć. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2024.

Kahn, Herman, Anthony J. Wiener. The Year 2000: A Framework for Speculation on the Next Thirty-Three Years. London: Macmillan Company, 1967.

Lenartowska, Anna. „Ekologiczny pochówek także w Polsce. W Poznaniu działa Las Pamięci”. Biomasa, 31 października 2023. https://magazynbiomasa.pl/ekologiczny-pochowek-takze-w-polsce/.

Moosbridge, Julia. „Precognition at the boundaries: An empirical review and theoretical discussion”. Journal of Anomalous Experience and Cognition 3, 1 (2023).

Salganik, Matthew. Bit by Bit. Social Research in the Digital Era. Princeton: Princeton University Press, 2017.

Salus, Dorota. „To las i na przedmioty, które do niego nie należą, nie ma tu miejsca”. Goethe Institut, listopad 2020. https://www.goethe.de/ins/pl/pl/kul/ges/22032965.html.

Sztompka, Piotr. Socjologia zmian społecznych. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2005.

Toffler, Alvin. Szok przyszłości. Tłum. Wiktor Osiatyński, Ewa Woydyłło, Elżbieta Grabczak-Ryszka. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 1970.

Turner, Phil. Imagination + Technology. Cham: Springer International, 2020.

doi.org/10.26112/kw.2025.131.16

This article explores modes of non-semiotic communication that transcend the conventional frameworks of reception and transmission codes in the audiovisual media environment. Such forms of communication manifest in artistic strategies and technological conventions in cinema and popular music, particularly through the use of auditory effects such as infrasound and tonal manipulations. These sonic techniques are not merely aesthetic tools for narrative construction but are intentionally designed and strategically employed to elicit physiological responses and shape audience experiences beyond the traditional narration following and decoding of aesthetic symbols and film messages. The deployment of low and high frequencies, auditory stimuli that induce discomfort or specific bodily reactions, and the evolving dynamics between visual and auditory elements in film open new possibilities for this medium, transforming both cinematic engagement and social interaction. This essay argues that such sonic strategies shift the focus of communication from symbolic representation to sensory and physiological stimulation. Rather than analysing music or film dialogue, the study concentrates on the design of sonic experiences and the ways in which they are produced and mediated through audio systems.

Key words: infrasound, biomedia, perception, post-symbolic communication, audiality

Bibliography

Békésy von, Georg. Experiments in Hearing. New York: McGraw Hill, 1960.

Goodman, Steve. Sonic Warfare: Sound, Affect, and the Ecology of Fear. Cambridge MA: The MIT Press, 2009.

Grotelüschen, Frank, Andrzej Pawlak. „Hałas – broń w walce z demonstrantami, piratami i terrorystami?”. Deutsche Welle, 17 października 2011. https://www.dw.com/pl/ha%C5%82as-bro%C5%84-w-walce-z-demonstrantami-piratami-i-terrorystami/a-15465573.

Hove, Michael J., Peter Vuust, Jan Stupacher. „Increased levels of bass in popular music recordings 1955–2016 and their relation to loudness”. The Journal of the Acoustical Society of America 145, 4 (2019).

Latour, Bruno, Peter Weibel, red., Critical Zones. The Science and Politics of Landing on Earth. Cambridge MA: The MIT Press, 2020. http://www.bruno-latour.fr/node/838.html.

Losiak, Robert. „Wokół idei ekologii akustycznej. Koncepcje i praktyki”. Studia Etnologiczne i Antropologiczne 17 (2017).

Tang, Jean. „There are no bad deeds, just deeds” [rozmowa z Gasparem Noé]. Salon, 12 marca 2003. www.salon.com/2003/03/12/noe/.

Vaičiūtė, Aušrinė. „Can sound be used as a weapon?”. Focusonics, [b.d.]. https://www.focusonics.com/can-sound-be-used-as-a-weapon/.

Zimmer, Carl. „The sounds that haunted U.S. diplomats in Cuba? Lovelorn crickets, scientists say”. New York Times, 4 stycznia 2019. https://www.nytimes.com/2019/01/04/science/sonic-attack-cuba-crickets.html.