Publikacja przedstawia wyniki wieloletniego programu badawczego prowadzonego w latach 2019 - 2022, w ramach którego przeprowadzono szereg badań społecznych: od badań sondażowych, przez etnograficzne, po analizę dyskursu internetowego. Autorzy pokazują, jak realnie wyglądają święta państwowe w Polsce - nie tylko w centralnej, medialnie dominującej odsłonie. Przedstawiają obchody organizowane w mniejszych miejscowościach, a także indywidualne doświadczenie tych dni.

Współczesne społeczeństwo polskie jest zróżnicowane, i także świętować chcemy w różny sposób: wybieramy podniosłe obchody lub atrakcyjne widowiska, szukamy zaangażowania lub wolimy pozostać zdystansowani. Mniej więcej jedna piąta badanych (od 17% do 21% w zależności od badania) deklaruje, że uczestniczy w publicznych obchodach świąt państwowych. Najczęściej wybierane sposoby świętowania pokazują różnorodność preferencji: to wydarzenia religijne (nabożeństwa), państwowe (parady wojskowe), ale też rozrywkowe: koncerty czy festyny. Większość Polaków spędza te dni prywatnie, w gronie przyjaciół i znajomych (od 41% do 57%) lub wcale ich nie celebruje (32%-40%).

Święta państwowe to, z jednej strony, czas narodowego wzmożenia, konstruowania tożsamości, a z drugiej po prostu dni wolne od pracy, które można wykorzystać jak tylko się chce – mówi Antoni Głowacki z Działu Badań i Analiz NCK, jeden z autorów publikacji. Ostateczna forma samych obchodów zależy od bardzo wielu czynników: tego, co chcą przekazać organizatorzy, zainteresowań odbiorców, praktyki administracyjnej, przyjętych kulturowo wzorów. Staraliśmy się pokazać te napięcia i zależności – dodaje.

Autorzy skupiają się szczególnie na trzech datach: 11 listopada, 3 maja i 15 sierpnia. Każde z tych świąt funkcjonuje w praktyce zupełnie inaczej. 11 listopada to niezmiennie najważniejsza data w kalendarzu obchodów: święto najbardziej wyraziste, ale także kontrowersyjne. 3 maja jest świętowany powszechnie, ale jego znaczenie właściwie całkowicie oderwało się od pierwotnego kontekstu historycznego. Z kolei 15 sierpnia przedstawia atrakcyjną narrację, ale jego oddziaływanie społeczne jest bardzo ograniczone.

Co prawda według deklaracji badanych to święto 3 maja jest najczęściej celebrowane, ale 11 listopada dominuje symbolicznie nad pozostałymi datami. Począwszy od 2019 roku, odzyskanie niepodległości niezmiennie wskazywane jest jako najważniejszy powód do dumy z historii (te wydarzenia wskazuje od 15% do 21% respondentów). W dalszej kolejności są to transformacja ustrojowa (12%-19%) oraz wybór Karola Wojtyły na papieża (10-19%). Zbiór trzech najczęściej wybieranych wydarzeń jest niezmienny od wielu lat, przy czym przed 2019 rokiem obserwowaliśmy przesunięcia w ich kolejności. 11 listopada także uważane za święto najbardziej zasługujące na upamiętnienie (wskazuje je 58% badanych).

Współczesny obraz obchodów świąt państwowych przedstawiony jest na tle diagnozy stanu polskiej pamięci zbiorowej. Badania sondażowe, przeprowadzone w ramach programu badawczego, wskazują, że najważniejsze trendy w tym obszarze to prywatyzacja i depolityzacja pamięci zbiorowej: przeniesienie ciężaru z wątków heroicznych i narodowych na bardziej prywatny kontekst, budujący jednostkowe tożsamości. Celebrowanie przeszłości przestaje być postrzegane jako obowiązek. Chociaż deklarowane zainteresowanie historią nie podlega większym zmianom od dekad, to spada przekonanie, że wiedza o przeszłości jest użyteczna. Wśród wydarzeń, które są wspominane, coraz większe znaczenie odgrywa historia rodzinna, a coraz mniejsze – polityczna.

Dzisiaj zainteresowanie przeszłością łączy się raczej z szukaniem odpowiedzi na pytanie skąd jestem, jaka jest przeszłość mojej rodziny i jak wpływa na to kim jestem dzisiaj. Stąd wzrost zainteresowania historią rodzinną, ale też historią społeczną, na przykład ludową – mówi Zuzanna Maciejczak-Kwiatkowska, jedna z autorek.

„Co dalej z polityką pamięci?”

"Praktyki pamięci" to nie tylko diagnoza obecnego stanu, ale też pytanie o przyszłość: jakiego podejścia do przeszłości, jakiej polityki pamięci potrzebuje współczesna Polska? Na ten temat będziemy rozmawiać w trakcie debaty pod tytułem „Co dalej z polityką pamięci” towarzyszącej premierze książki. Debata odbędzie się 4 grudnia w godzinach od 18 do 20 w galerii „Okno na kulturę” przy ul. Krakowskie Przedmieście 17 w Warszawie.

Wspólnie z ekspertami i praktykami wychylimy się w przyszłość i zastanowimy nad tym:

• jak można dzisiaj sensownie realizować politykę pamięci i upamiętniać rocznice wydarzeń historycznych?
• czy i jak wypracować model świętowania i upamiętniania na dzisiejsze czasy?
• jak narracje o przeszłości się materializują w praktykach dnia świątecznego i codziennego? Jak przełożyć te narracje na praktykę instytucji kultury?

W dyskusji wezmą udział:

1. dr hab. Marcin Napiórkowski - p.o. dyrektora Muzeum Historii Polski, polski semiotyk kultury, doktor habilitowany nauk humanistycznych, wykładowca Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, publicysta;
2. dr Paulina Florjanowicz - dyrektor Narodowego Instytutu Muzeów. Jest doktorem nauk humanistycznych w dziedzinie archeologii, absolwentką Uniwersytetu Warszawskiego. Od ponad dwudziestu lat zawodowo związana z sektorem kultury, początkowo z organizacjami pozarządowymi, a następnie z instytucjami publicznymi: Narodowym Centrum Kultury (2003-2005), Narodowym Instytutem Dziedzictwa, którego była dyrektorem w latach 2010-2013 oraz Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, gdzie w latach 2013-2016 była pełnomocnikiem dyrektora ds. relacji międzynarodowych. Od 2016 r. była dyrektorem Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Odpowiadała za nadzór nad sektorem muzealnym oraz politykę pamięci;
3. Łukasz Wudarski - historyk sztuki i bibliotekarz od 2006 roku związany z toruńską kulturą jako kreujący, realizujący i zarządzający różnorodnymi projektami: muzycznymi, literackimi, edukacyjnymi i animacyjnymi.  Certyfikowany konsultant ds. strategii rozwoju instytucji kultury (The Association Marcel Hicter 2011). W latach 2010-2018, kierownik działu artystycznego Centrum Kultury Dwór Artusa, a następnie dyrektor zarządzający placówki. Od 2022 roku wspólnie z Katarzyną Pągowską tworzy duet dyrektorski Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu, w którym to wspierają kadry kultury, oraz działają na rzecz ochrony dziedzictwa niematerialnego regionu;
4. Antoni Głowacki - pracownik Działu Badań i Analiz NCK, współautor książki „Praktyki pamięci. Społeczne znaczenie rocznic historycznych w badaniach empirycznych”. Wcześniej (w latach 2016-2020) związany z Centrum Badania Opinii Społecznej. Socjolog i antropolog, autor artykułów naukowych i popularyzatorskich dotyczących socjologii kultury oraz socjologii religii, a także licznych raportów badawczych i ekspertyz.

Debatę moderować będzie Zuzanna Maciejczak-Kwiatkowska, zastępczyni kierowniczki Działu Badań i Analiz NCK, socjolożka, współautorka książki „Praktyki pamięci. Społeczne znaczenie rocznic historycznych w badaniach empirycznych” (Wydawnictwo NCK). W NCK koordynuje i analizuje badania dotyczące kultury, a w szczególności pamięci społecznej i społeczeństwa obywatelskiego, uczestnictwa w kulturze oraz architektury i przestrzeni publicznej.