• instytucje artystyczne
• inne instytucje kultury.

Ustawa określa także obowiązki organizatora instytucji kultury, do najważniejszych zaliczając zapewnienie środków niezbędnych do rozpoczęcia i prowadzenia działalności kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w którym ta działalność jest prowadzona (art. 12 ustawy).
Instytucjami artystycznymi są instytucje kultury powołane do prowadzenia działalności artystycznej w dziedzinie teatru, muzyki, tańca, z udziałem twórców i wykonawców, a w szczególności: teatry, filharmonie, opery, operetki, orkiestry symfoniczne i kameralne, zespoły pieśni i tańca oraz zespoły chóralne. Ustawa jasno określa charakter instytucji artystycznych. W szczególny sposób określa też sposób pracy w takich instytucjach, tj. działalność kulturalna organizowana jest tam w oparciu o sezony artystyczne, na które ustala się plany repertuarowe. Sezon artystyczny rozpoczyna się w dniu 1 września a kończy w dniu 31 sierpnia następnego roku, w instytucjach w całej Polsce. Ze względu na specyfikę instytucji artystycznej ustawa także określiła w szczególny sposób zatrudnianie dyrektora takiej instytucji (na sezony artystyczne), dostrzegła również specyfikę pracy artystów wykonawców zatrudnionych w takich instytucjach.

Innymi, niż artystyczne, instytucjami kultury są pozostałe instytucje kultury, np. instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji. Charakter pracy w takich instytucjach różni się od pracy w instytucjach artystycznych, więc nie ma powodu opierać działalności o sezony (artystyczne), jak ma to miejsce w instytucjach artystycznych.

Instytucje kultury, bez względy na to czy mamy do czynienia z instytucjami artystycznymi, czy innymi, działają na podstawie aktu o ich utworzeniu oraz statutu nadanego przez organizatora. Akt o utworzeniu instytucji określa jej przedmiot działania, nazwę i siedzibę, a także czy dana instytucja kultury jest instytucją artystyczną. Może być utworzona instytucja kultury prowadząca działalność kulturalną w więcej niż jednej formie. Instytucje kultury mogą mieć różny charakter, mogą być to instytucje prowadzące działalność charakterystyczną dla instytucji artystycznej i innej instytucji kultury (np. teatr i galeria sztuki). W takim przypadku taka instytucja będzie miała status instytucji artystycznej. Obecnie działalność instytucji kultury jest znacznie bardziej elastyczna a wprowadzenie takiej możliwości wychodzi naprzeciw realnemu zapotrzebowaniu na ofertę instytucji kultury, jak i najlepszemu wykorzystaniu potencjału osób pracujących w instytucji kultury. Możliwość łączenia różnych form działalności kulturalnej w jednej instytucji może mieć znaczenie szczególnie dla małych gminnych placówek.

Statut instytucji kultury ma określone ustawowo wymogi i musi określać:

• nazwę, teren działania i siedzibę instytucji kultury,
• zakres działalności instytucji kultury,
• organy zarządzające i doradcze oraz sposób ich powoływania (np. rady programowe),
• określenie źródeł finansowania instytucji kultury (przede wszystkim istotne będą zewnętrze źródła finansowania),
• zasady dokonywania zmian statutowych,
• postanowienia dotyczące prowadzenia działalności innej niż kulturalna, jeżeli instytucja zamierza prowadzić taką działalność (chodzi tu w szczególności o ewentualną działalność gospodarczą instytucji kultury).

Natomiast wewnętrzną organizację instytucji kultury określa regulamin organizacyjny nadawany przez dyrektora tej instytucji, po zasięgnięciu opinii organizatora oraz opinii działających w niej organizacji związkowych i stowarzyszeń twórców (chyba, że mamy do czynienia z nowo tworzoną instytucją kultury, gdzie z przyczyn obiektywnych konsultacje takie nie będą możliwe). Instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez organizatora.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach organizator może zlikwidować instytucję kultury. Ustawa wyraźnie zakłada, że likwidacja instytucji kultury jest sytuacją zupełnie wyjątkową. Organizator jest wtedy ustawowo zobowiązany podać do publicznej wiadomości informację o zamiarze i przyczynach likwidacji na 6 miesięcy przed wydaniem aktu o likwidacji instytucji kultury. Jeśli zamknięcie placówki powodowane jest brakiem środków finansowych na jej działalność, celem tej informacji jest również stworzenie możliwości podjęcia działań do zgromadzenia środków umożliwiających jej dalsze funkcjonowanie. W przypadku likwidacji instytucji kultury, organizator może przekazać odpłatnie lub w wyjątkowych przypadkach – nieodpłatnie, składniki składające się na jej mienie osobie prawnej lub fizycznej w celu prowadzenia działalności kulturalnej. Akt o likwidacji stanowi podstawę do wykreślenia instytucji kultury z rejestru instytucji kultury.

Akty prawne:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.).
• ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 406)
• rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 września 2005 r., w sprawie zakresu zadań objętych mecenatem państwa, szczegółowego trybu składania wniosków o udzielenie dotacji oraz trybu przekazywania i rozliczania udzielonych dotacji (Dz. U. Nr 177, poz. 1474 ze zm.)
• rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie zakresu zadań objętych mecenatem państwa w dziedzinie kultury, na które jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje, oraz sposobu i trybu przyznawania tych dotacji (Dz. U. poz. 737)

Bibliografia:

• Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2009
• Hołda J., Hołda Z., Ostrowska D., Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia w Warszawie z dnia 25 kwietnia 2007, sygn. akt II GSK 397/06

Autorka: dr Joanna Hołda
 Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.