Podstawową ustawą dla organizowania publicznej działalności kulturalnej jest powyżej wymieniona ustawa, niemniej jednak nie jest to jedyny akt prawny, w którym unormowano sprawy kultury, czy sztuki. Przede wszystkim podstaw dla organizowania działalności kulturalnej przez władze publiczne (dotyczy to władz zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym), należy doszukiwać się w przepisach Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 78, poz. 483 ze zm.). Zgodnie z przepisem art. 6 ust. 1 - Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Natomiast zgodnie z przepisem art. 73 Konstytucji, każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.

Jak wspomniano, sfera kultury uregulowana jest w różnych aktach prawnych, biorąc pod uwagę specyfikę poszczególnych instytucji kultury można wskazać: ustawę z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r., poz. 987) i ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach. (Dz. U. z 2012 r., poz. 642). W odniesieniu do ochrony dóbr kultury należy wspomnieć ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.). W kontekście działalności kulturalnej należy wspomnieć także przepisy odnoszące się do sztuki filmowej tj. ustawę z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (Dz. U. Nr 132, poz. 1111 ze zm.) i ustawę z dnia 16 lipca 1997 r. o państwowych instytucjach filmowych (Dz. U. z 2007 r., Nr 102, poz. 710 ze zm.). Należy podkreślić, że działalność kulturalna nie stanowi działalności gospodarczej, w rozumieniu odrębnych przepisów.

Działalność kulturalna władz publicznych należy do ich obowiązków wynikających z poszczególnych przepisów ustaw, a wcześniej - Konstytucji. Jeśli chodzi o działalność na poziomie samorządu terytorialnego, to zadania w obszarze kultury należą do tzw. zadań własnych. Oznacza to, że określone podmioty obowiązane są względem swoich mieszkańców prowadzić taką działalność.

Państwo (dotyczy to również jednostek samorządu terytorialnego) sprawuje więc mecenat nad działalnością kulturalną (mecenat w obszarze kultury i sztuki). Manifestuje się to w działaniach podejmowanych na rzecz wsparcia sektora kultury, a jak stanowi przepis art. 1 ust 2 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej - na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami.

Działalność kulturalna nie jest pojęciem jednolitym, tak jak nie są jednolite i takie same wszystkie formy organizacyjne prowadzenia takiej działalności. Szczególnie, że w ostatnich latach obok instytucji publicznych coraz donioślejszą role w rozwoju sektora kultury mają organizacje pozarządowe, którym przepisy prawa dają stosunkowo dużą swobodę w prowadzeniu działalności kulturalnej. Niemniej jednak organizacje pozarządowe regulowane są przede wszystkim przepisami odpowiednich ustaw: o fundacjach, stowarzyszeniach, czy organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie. Obowiązujące przepisy ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej dają jednak takim organizacjom możliwość ubiegania się o publiczne środki na finansowanie działań, wzmocniono rolę takich podmiotów również w kontekście zarządzania instytucją kultury.

Wracając do definicji ustawowej działalności kulturalnej należy określić, co oznaczają jej poszczególne elementy.
Tworzenie kultury rozumieć można, jako tworzenie odpowiednich podmiotów (instytucji) działających w obszarze kultury. Rolą państwa jest przede wszystkim tworzenie publicznych instytucji kultury, w celu realizowania potrzeb społecznych. Ale tworzenie podmiotów działających w obszarze kultury oznacza także tworzenie podmiotów działających w sektorze organizacji pozarządowych – tutaj państwo powinno przyjąć najskuteczniejsze instrumenty wsparcia i rozwoju. Tym bardziej uzasadnione jest takie twierdzenie, gdy się spojrzy na art. 3 ustawy, który wprost stanowi, że działalność kulturalną mogą prowadzić osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Upowszechnianie kultury – podejmowanie i inicjowanie wszelkich działań (w tym w obszarze edukacji kulturalnej) zmierzających do rozwijania potrzeb i zainteresowania kulturą. Łączy się to z popularyzacją kultury i udostępnianiem jej (dostęp do kultury). W kontekście działania podmiotów w sferze kultury odbywa się to poprzez tworzenie oferty kulturalnej skierowanej do różnych grup odbiorców.
Ochrona kultury – najłatwiej pojęcie to można powiązać z opieką nad zabytkami. Ale ochrona kultury dotyczy również dóbr kultury nieposiadających statusu zabytków.

Ustawa w przepisie art. 2 określa formy organizacyjne działalności kulturalnej, którymi są w szczególności: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury.

Akty prawne:

• Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 78, poz. 483 ze zm.).
• ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 406
• ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r., poz. 987) i ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach. (Dz. U. z 2012 r., poz. 642).
• ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.)
• ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (Dz. U. Nr 132, poz. 1111 ze zm.)
• ustawa z dnia 16 lipca 1997 r. o państwowych instytucjach filmowych (Dz. U. z 2007 r., Nr 102, poz. 710 ze zm.)

Bibliografia:

• J. Hołda, Z. Hołda, D. Ostrowska, Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005
• M. Cherka (red.), Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Warszawa 2010
• R. Golat, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Zakamycze 2004

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.