Organizatorzy instytucji kultury, tj. ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych lub jednostki samorządu terytorialnego mogą na podstawie umowy zawartej między sobą (art. 21):

•  tworzyć lub łączyć prowadzone przez nich instytucje kultury,
•  prowadzić jako wspólną instytucję kultury prowadzoną przez jednego z organizatorów instytucji kultury.

Tak powstała instytucja jest wspólną instytucją kultury organizatorów, którzy ją utworzyli, chyba że umowa stanowi inaczej. Umowa, o której mowa, ma charakter cywilnoprawny.
Ustawa pozwala na tworzenie instytucji kultury przez wymienionych powyżej organizatorów i osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, na podstawie umowy. Możliwość ta bez wątpienia pomaga realizować partnerstwo publiczno- prywatne w obszarze kultury.
W umowach dotyczących tworzenia lub łączenia instytucji kultury przez różnych organizatorów, strony określają wielkość środków wnoszonych przez każdą z nich, niezbędnych do prowadzenia działalności przez instytucję kultury. Określają również swoje uprawnienia odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora instytucji, likwidacji instytucji, a także wskazują organizatora prowadzącego rejestr tej instytucji.
Natomiast w sytuacji, gdy organizatorzy zdecydują się prowadzić jako wspólną instytucję kultury prowadzoną przez jednego z organizatorów, strony zawierając taką umowę określają, obok wysokości wnoszonych środków, uprawnienia podmiotu zawierającego umowę z organizatorem odnośnie do treści statutu, powołania dyrektora oraz likwidacji instytucji kultury, a także okres na jaki zawarto umowę.
W przypadku likwidacji instytucji kultury utworzonych lub łączonych przez różnych organizatorów, organizatorzy przejmują zobowiązania i wierzytelności, przy czym odpowiedzialność za zobowiązania jest solidarna.
Natomiast gdy instytucja jest prowadzona jako wspólna instytucja kultury prowadzona przez jednego z organizatorów, podmioty, które ją prowadziły przejmują zobowiązania i wierzytelności na zasadach określonych w umowie o wspólnym prowadzeniu instytucji kultury.
Inną możliwością, jaką wskazuje ustawa, to powierzanie jednostce samorządu terytorialnego, za jej zgodą, prowadzenia instytucji kultury, której organizatorem jest minister lub kierownik urzędu centralnego administracji rządowej. Taka instytucja pozostaje państwową instytucją kultury i otrzymuje środki finansowe konieczne do prowadzenia swojej działalności.
Organizator instytucji państwowej może przekazać jednostce samorządu terytorialnego, na jej wniosek, państwową instytucję kultury w celu wykonywania zadań własnych tej jednostki, w zakresie działalności kulturalnej. Przekazanie następuje w drodze umowy.
Podobną zasadę ustawa stosuje do instytucji samorządowych - jednostka samorządu terytorialnego, będąca organizatorem instytucji kultury, może przekazać, w drodze umowy, tę instytucję innej jednostce samorządu terytorialnego, na jej wniosek, w celu wykonywania zadań własnych w zakresie działalności kulturalnej. Jednak ustawa stosuje wyjątek od tej zasady w odniesieniu do instytucji kultury, które jednostka samorządu terytorialnego jest obowiązana tworzyć i prowadzić na podstawie odrębnych ustaw – takie nie podlegają przekazaniu.
Warunkiem niezbędnym przekazania jest wykazanie przez jednostkę samorządu terytorialnego, która decyduje się przejąć instytucję kultury, że posiada program działania takiej instytucji oraz środki potrzebne na jej prowadzenie.
Umowa o przekazanie instytucji kultury daje podstawę do wykreślenia instytucji kultury z rejestru prowadzonego przez organizatora przekazującego tą instytucję kultury i wpisania do rejestru prowadzonego przez organizatora, któremu instytucja kultury została przekazana. Pracownicy przekazanej instytucji kultury stają się pracownikami samorządowej instytucji kultury, której ta instytucja została przekazana, z zachowaniem dotychczasowych warunków pracy i płacy. Natomiast mienie przekazywanej instytucji kultury nabywa nieodpłatnie jednostka samorządu terytorialnego, a koszty związane z uregulowaniem stanu prawnego mienia obciążają budżet przekazywanej instytucji.
W przypadku likwidacji samorządowej instytucji kultury, przekazanej w omawianym trybie, jednostka samorządu terytorialnego jest obowiązana zwrócić właściwemu organowi administracji rządowej lub właściwej jednostce samorządu terytorialnego otrzymane mienie. Może się zdarzyć, że na wniosek jednostki samorządu terytorialnego organ administracji rządowej lub właściwa jednostka samorządu terytorialnego, w drodze decyzji administracyjnej, zwolni jednostkę samorządu terytorialnego od tego obowiązku w części lub w całości.
W związku z reformą ustrojową państwa przyjęto rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów, w którym wprowadzono wykaz instytucji, które nie podlegają, również w chwili obecnej, przekazaniu jednostkom samorządu terytorialnego. Mowa tu o rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 1998 r. w sprawie wykazu instytucji kultury wpisanych do rejestrów prowadzonych przez ministrów i kierowników urzędów centralnych, nie podlegających przekazaniu jednostkom samorządu terytorialnego ze względu na ogólnonarodowy charakter zadań przez nie wykonywanych (Dz. U. Nr 148, 970). W wykazie tym znalazło się 39 instytucji.

Akty prawne:

• ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 406.)
• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1592, ze zm.)
• ustawa z dnia z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz.1591, ze zm.)
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz.1590, ze zm.)
• ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (Dz. U. 2009 nr 19, poz. 100 ze zm.)
• rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 1998 r. w sprawie wykazu instytucji kultury wpisanych do rejestrów prowadzonych przez ministrów i kierowników urzędów centralnych, nie podlegających przekazaniu jednostkom samorządu terytorialnego ze względu na ogólnonarodowy charakter zadań przez nie wykonywanych (Dz. U. Nr 148, poz. 970)

Bibliografia:

• Bejm. M., Bogdanowicz P., Piotrowski P., Ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym. Komentarz, Warszawa 2009
• Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2009
• Hołda J., Hołda Z., Ostrowska D., Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005
• Kidyba A. (red. ), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, Warszawa 2009
• Lachiewicz W., Uwłaszczenie komunalnych instytucji kultury, Samorząd Terytorialny, Nr 9/2000
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia w Warszawie z dnia 25 kwietnia 2007, sygn. akt II GSK 397/06

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.