Umiejscowienie w systemie prawa
Prawo konstytucyjne
Prawo administracyjne
Prawo autorskie

Aktualny stan prawny
W zakresie dotyczącym Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483, ze zm.); szczegółowe zasady dotyczące działalności radiofonii i telewizji, jak również Krajowej rady Radiofonii i Telewizji określa ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2004 r., nr 253, poz. 2531 ze zm.). Do omawianej problematyki znajdzie zastosowanie również ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. nr 5, poz. 24 ze zm.). Warto dodać, że Polska ratyfikowała Europejską konwencję o telewizji ponadgranicznej przyjętą w Strasburgu w 1989 r. z inicjatywy Rady Europy, którą można uznać za podstawową umowę międzynarodowa dotyczącej tej problematyki.

Opis

Radiofonia i telewizja w konstytucji

Konstytucja RP w Rozdziale IX (art. 213 i n.)- Organy kontroli państwowej i ochrony praw wymienia m.in. Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Konstytucyjnym obowiązkiem Rady jest ochrona wolności słowa w radiu i telewizji, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Inne obowiązki Rady określa ustawa o radiofonii i telewizji i należy do nich m.in. ochrona samodzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnienie otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji.

Członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji powołują Sejm, Senat i Prezydent.
Zgodnie z regulacją ustawy o radiofonii i telewizji, w skład Krajowej Rady wchodzi pięciu członków: 2 powoływanych przez Sejm, 1 przez Senat i 2 przez Prezydenta, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu, na 6-cio letnią kadencję.

Zadania radiofonii i telewizji

Do zadań radiofonii i telewizji, a ma to zastosowanie do wszystkich nadawców i publicznych i komercyjnych, należy:

• dostarczanie informacji;
• udostępnianie dóbr kultury i sztuki;
• ułatwianie korzystania z oświaty i dorobku nauki;
• upowszechnianie edukacji obywatelskiej;
• dostarczanie rozrywki;
• popieranie krajowej twórczości audiowizualnej.

Powyższe zadania określa ustawa o radiofonii i telewizji w przepisie art. 1. Zadania te są realizowane przez dostarczanie usług medialnych w postaci programów radiowych i telewizyjnych. Co istotne, odbiór krajowych i zagranicznych programów przeznaczonych przez dostawców usług medialnych do powszechnego odbioru jest wolny, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. W Rozdziale 3 ustawy zatytułowanym „Programy radiowe i telewizyjne” szczegółowo określono wymagania wobec nadawców przy kształtowaniu ich programów. Nadawca kształtuje program samodzielnie i ponosi odpowiedzialność za jego treść.

Nadawcy publiczni

Nadawcy publiczni zostali wymienieni w ustawie o radiofonii i telewizji. Telewizję publiczną tworzy spółka "Telewizja Polska - Spółka Akcyjna", zawiązana w celu tworzenia i rozpowszechniania ogólnokrajowych programów I, II i TV Polonia oraz regionalnych programów telewizyjnych.
Terenowe oddziały mają swoje siedziby w Białymstoku, Bydgoszczy, Gorzowie Wielkopolskim, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Opolu, Olsztynie, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu
Oprócz tego Telewizja publiczna prowadzi kanały tematyczne (niezapisane w ustawie) – TVP Kultura, TVP Info, TVP Sport, TVP Historia, TVP Seriale. Prowadzony jest także program w trybie HD – TVP HD.

Publiczną radiofonię tworzy spółka "Polskie Radio - Spółka Akcyjna", zawiązana w celu tworzenia i rozpowszechniania ogólnokrajowych programów radiowych i programów dla odbiorców za granicą oraz spółki zawiązane w celu tworzenia i rozpowszechniania regionalnych programów radiowych.

Misja publicznej radiofonii i telewizji

Ustawodawca podzielił nadawców na publicznych i prywatnych (komercyjnych), na tych pierwszych nakładając szczególne zobowiązania wynikające z realizacji „misji publicznej”, określonej w art. 21 ustawy o radiofonii i telewizji. Zobowiązanie to polega na zapewnieniu całemu społeczeństwu i poszczególnym jego częściom, zróżnicowanych programów i innych usług w zakresie informacji, publicystyki, kultury, rozrywki, edukacji i sportu, cechujących się pluralizmem, bezstronnością, wyważeniem i niezależnością oraz innowacyjnością, wysoką jakością i integralnością przekazu.

Do zadań publicznej radiofonii i telewizji, wynikających z realizacji misji należy m.in. w zakresie kultury:
- prowadzenie działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej związanej z twórczością audiowizualną;
- popieranie twórczości artystycznej, literackiej, naukowej oraz działalności oświatowej;
- uwzględnianie potrzeb mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, w tym emitowanie programów informacyjnych w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym.
Do realizacji misji nadawców publicznych w społeczeństwie informacyjnym, tj. w nowym środowisku cyfrowym, i wobec zmieniających się zachowań widzów i słuchaczy oraz oczekiwań odbiorców, zachęca dokument Rady Europy - zalecenie CM/Rec(2007)3 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich w sprawie misji mediów publicznych w społeczeństwie informacyjnym.

Abonament

Jednym z kluczowych pojęć publicznej radiofonii i telewizji jest abonament. Opłaty abonamentowe pobiera się w celu umożliwienia realizacji misji publicznej przez publiczną radiofonię i telewizję. Obowiązek uiszczania abonamentu nakłada się na osoby, które używają odbiorników radiofonicznych oraz telewizyjnych. Szczegółowe kwestie dotyczące abonamentu określa ustawa z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz. U. nr 85, poz. 728 ze zm.).

Koncesje na rozpowszechnianie programów

Problematykę tą reguluje Rozdział 5 (art. 33 i n.) ustawy o radiofonii i telewizji. Rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych, z wyjątkiem programów publicznej radiofonii i telewizji, wymaga uzyskania koncesji. Jednak jak stanowi ustawa, nie wymaga uzyskania koncesji rozpowszechnianie programów telewizyjnych wyłącznie w systemach teleinformatycznych, chyba że program taki ma być rozprowadzany naziemnie, satelitarnie lub w sieciach kablowych.
Organem właściwym w sprawach koncesji jest Przewodniczący Krajowej Rady, który podejmuje decyzję w tej sprawie na podstawie uchwały Krajowej Rady. Decyzja taka jest ostateczna. Koncesja udzielana jest na okres 10 lat.
Koncesja może być udzielona osobie fizycznej, posiadającej obywatelstwo polskie i stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobie prawnej lub osobowej spółce handlowej, które mają siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Nadawca społeczny

Ustawa o radiofonii i telewizji wprowadza pojęcie nadawcy społecznego. O przyznanie takiego statusu mogą wystąpić do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji fundacje i stowarzyszenia w ramach realizacji celów statutowych jak również kościelne lub wyznaniowe osoby prawna kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej ustawowo sytuacji prawnej.
Nadawcy społecznemu przysługują określone przywileje, np. jest zwolniony z opłat za udzielenie lub zmianę koncesji.

Zmiany w prawie

W dyskusji publicznej coraz częściej pojawiają się głosy o konieczności reformy mediów publicznych (radiofonii i telewizji), m.in. w zakresie większej dbałości o realizowanie „misji publicznej”. Inne postulaty dotyczą zmian abonamentu za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych, jednym z pomysłów jest zastąpienie tradycyjnego abonamentu specjalną opłatą audiowizualną. Można także usłyszeć głosy o konieczności reformy samej Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Pamiętać jednak należy, że gruntowna reforma tej instytucji czy wręcz likwidacji tego ciała wymaga zmiany Konstytucji RP.
Aktualnie trwają prace nad nowymi przepisami (zob. np. projekt ustawy o mediach publicznych, druki sejmowe 44626, 4629).

Instytucje/punkty informacyjne
www.krrit.gov.pl
www.tvp.pl

Bibliografia

• J. Barta, R. Markiewicz, A. Matlak, Prawo mediów, Warszawa 2004.
• Skrzydło W., Grabowska. S., Grabowski R., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz encyklopedyczny, Warszawa 2009 r.
• J. Sobczak, Radiofonia i telewizja. Komentarz do ustawy, Kraków 2001.
• J. Hołda, Z. Hołda, D. Ostrowska, Prawne podstawy działalności kulturalnej, Kraków 2005.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483, ze zm.).
• Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2004 r., nr 253, poz. 2531 ze zm.).
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. nr 5, poz. 24 ze zm.).
• Ustawa z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz. U. nr 85, poz. 728 ze zm.).
• Ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (DZ. U. Nr 267, poz. 2258 ze zm.)
• Europejska konwencja o telewizji ponadgranicznej z dnia 5 maja 1989 r. (Dz. U. z 1995 r, nr 32, poz. 160).

Autorka: dr Joanna Hołda

Doktor nauk prawnych, menadżer kultury, nauczyciel akademicki. Absolwentka Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie i Wydziału Pedagogiki Psychologii UMCS w Lublinie. Ukończyła Studia Podyplomowe z zakresu prawa autorskiego, prasowego i wydawniczego w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ w Krakowie. Pracuje w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w Lublinie. Od 2010 r. w zarządzie lubelskiej Zachęty. Jest autorką i współautorką publikacji m. in. z zakresu prawa własności intelektualnej, praw człowieka, prawa kultury i sztuki.