Augustowskie II Liceum Ogólnokształcące im. Polonii i Polaków na Świecie zostało wytypowane i zaproszone przez Narodowe Centrum Kultury do przeprowadzenia pilotażowej edycji programu „Trauma i Duma”. Objęła ona kilkutygodniowe warsztaty archiwizacyjne, radiowe, filmowe i teatralne dla uczniów. Warsztaty mają nauczyć młodzież nie tylko podstawowych umiejętności z tych dziedzin ale także otworzyć jej oczy na wartość historii lokalnej, historii rodzinnej, wartość przeszłości której świadkami bywają najbliżsi.

Przemawiający na początku uroczystości dr Mateusz Werner, zastępca dyrektora NCK i inicjator programu, podkreślił pilotażowy, a więc w dużej mierze eksperymentalny charakter pierwszej augustowskiej edycji „Traumy i Dumy”, a także ogromne wsparcie jakie program znalazł w dyrektorce szkoły Barbarze Koronkiewicz oraz w tutejszej nauczycielce historii Danucie Kaszlej. W oparciu o sukces i doświadczenia edycji augustowskiej program ma być kierowany do szkół w całej Polsce a powstałe w Augustowie prace posłużą jako materiał instruktażowy dla kolejnych ekip realizujących wypracowaną tu formułę.

Te wielkie nadzieje wiązane z Augustowem sprawiły że Narodowe Centrum Kultury do pilotażowej edycji programu zaangażowało znakomitych specjalistów, którzy przez kolejne weekendy w listopadzie i grudniu prowadzili w II L.O. warsztaty dla chętnych uczniów w dwu specjalizacjach – radiowo-telewizyjnej oraz teatralnej. Zajęcia obu grup poprzedziły warsztaty archiwizacyjne przeprowadzone przez ekspertów z wiodącego w kraju ośrodka zajmującego się archiwizacją świadectw  historii XX wieku jakim jest warszawski Ośrodek Karta.

Warsztaty radiowo-telewizyjne zrealizowała ekipa pod przewodnictwem reżysera Macieja Drygasa w składzie: Maciej Brzoska (realizacja dźwięku), Andrzej Musiał (operator obrazu) i Przemysław Chruścielewski (montaż filmowy). Przemawiający przed finałową prezentacją Maciej Drygas podkreślał że to co tu było przedmiotem przyśpieszonego kursu on i jego koledzy wykładają studentom szkoły filmowej przez 5 lat studiów i że w przeprowadzonych tu warsztatach nie chodzi o osiągnięcie technicznej perfekcji ale o zapoczątkowanie procesu świadomego śledzenia sztuki radiowej i telewizyjnej w mediach oraz procesu odkrywania własnej historii lokalnej.

Grupa radiowo-telewizyjna przygotowała zarówno reportaże radiowe jak i filmy. Z uwagi na ogrom materiału (1,5 godziny!) reportaże radiowe nie były prezentowane indywidualnie ale z ich wybranych fragmentów zmontowano jedno długie słuchowisko, zachowując jednak wyraźny podział na imiennie nazwane i zatytułowane rozdziały autorstwa poszczególnych uczestników zajęć.

Tu kluczem do poszukiwań tematycznych a tym samym wspólną osią przygotowanych prac i podsumowującego je słuchowiska był list, ważny list w historii rodziny, bądź inny dokument o przełomowym charakterze dla życia osób bliskich dzisiejszemu młodemu autorowi. Usłyszeliśmy więc historie o emigracji („List z Ameryki”), zesłaniu („Listy z Syberii”), wojnie widzianej oczyma dziecka („Ireczka, Ireczka”), ale i o zwykłych sprawach okresu powojennego („Potrzeby ludzkie”), Stanu Wojennego („Przetańczyć całą noc”) i inne tu nie wymienione.

Podobnie zaprezentowano filmowy dorobek grupy radiowo-telewizyjnej – z przygotowanych przez młodzież filmów zmontowano jeden reportaż – „Albumy Pamięci”. Tytuł dobrze oddaje zastosowany tu klucz tematyczny – doskonałym punktem wyjścia do filmowej podróży w przeszłość rodziny okazało się wspólne przeglądanie zachowanego albumu fotograficznego, wspólne z przedstawicielem wyższego pokolenia – dziadkiem czy choćby rodzicem.

Tak skomponowana suita filmowa ujęta jest przemyślaną klamrą kompozycyjną – zaczyna się wymowną sceną wyciągnięcia albumu ze zdjęciami i kończy się sceną zamknięcia podobnego albumu zaczerpniętą z reportażu innego uczestnika. To jest ta dobrze znana nam scena kiedy starszy krewny chce opatrzyć fotograficzne odbitki cennym i nader ulotnym uzupełnieniem – komentarzem osoby pamiętającej ludzi, miejsca, słowa, wydarzenia i nastroje, komentarzem którego gdyby zabrakło to zdjęcia mogą stać się tylko nic nie mówiącymi kartonikami.

Dysponujemy dziś coraz lepszymi, niewyobrażalnymi jeszcze niedawno, środkami utrwalania i komunikowania. Środkami które dzięki postępowi technicznemu i ekonomicznemu miniaturyzują się, upowszechniają i tanieją, stają się coraz szerzej dostępne. Jednak nie przekłada się to tak jak by mogło na wzmocnienie naszego kulturowego zakorzenienia. Wręcz przeciwnie - przemiany społeczno-ekonomiczne sprawiają że coraz więcej czasu poświęcamy na konsumpcję należącej do wszystkich i nikogo globalnej kultury popularnej a coraz mniej wsłuchujemy się w nasze osobiste dziedzictwo jakim są opowieści naszych własnych dziadków.

Wynikający z tego kryzys kulturowy, jeśli nie w warstwie przekazu norm i postaw to w przekazie samej nawet tylko tożsamości, coraz silniej daje znać o sobie. Pomysł użycia powszechnie dostępnych środków technicznych do utrwalania i przekazywania naszego najbardziej prywatnego dziedzictwa kulturowego stanowi prostą i trafną formułę, której szkolne upowszechnianie metodą wypracowaną w Augustowie warte jest upowszechniania w całej Polsce.

Zajęcia grupy teatralnej przyciągnęły jeszcze więcej chętnych niż warsztaty radiowo-telewizyjne. Wypracowana tu forma odczytania przekazu pokoleń nie ma trwałości jaką mogą mieć reportaże radiowe czy filmowe, jest jednorazowa, ale góruje nad nimi intensywnością wspólnego przeżywania, angażującego aktorów i publiczność, wywołuje widza z bezpiecznego mroku sali kinowej.

Spektakl „Wysłuchowisko” powstał pod kierownictwem i opieką artystyczną pedagoga teatru Anny Rochowskiej  oraz aktora Jakuba Snochowskiego (uwielbianych przez swoich podopiecznych jak można wnosić z reakcji po niedzielnym przedstawieniu). Został on oparty na wydanych niedawno pamiętnikach zmarłej w tym roku augustowskiej Sybiraczki p. Wiktorii Malinowskiej oraz na wspomnieniach rodzinnych występujących w nim młodych aktorów.

Usadzenie widzów twarzą w twarz z innymi widzami, zniesienie tradycyjnego podziału na widownię i scenę (aktorzy mówili stojąc za plecami zewnętrznego kręgu patrzących ku środkowi sali widzów) oraz tekst będący mieszanką opowieści martyrologicznych pokolenia dziadków z opowieściami potocznymi z bliższych nam czasów, sprawiały że widz mógł czuć iż zaraz i on może zostać wywołany do opowiedzenia swojej historii, a tym samym z pozycji odbiorcy był wciągany w aktywność, nawet jeśli milczał. To że każdy taką opowieść ze sobą przynosi jest jednym z założeń programu „Trauma i Duma”. Wypowiedzenie jej jest często jedynym sposobem oddania sprawiedliwości cierpiącym i zapomnianym.

Przemawiający po przedstawieniu Wojciech Walulik, burmistrz Augustowa, wyraził radość że to właśnie jego miasto stało się miejscem pilotażowej edycji tej nowej formuły warsztatów edukacyjnych jakie Narodowe Centrum Kultury chce realizować w szkołach w całej Polsce. Jednocześnie podkreślił specyfikę historii Augustowa, jej odmienność na tle historii innych ziem polskich, w tym szczególny wymiar martyrologiczny związany z trudną historią XX wieku. Idąc z duchem realizowanego tu programu odwołał się do historii własnej rodziny w której kilka już pokoleń zaznało wywózek na Wschód.

Następnie głos zabrała Barbara Koronkiewicz, dyrektorka II L.O. Poruszona przedstawionymi pracami przypomniała październik 2016 gdy po propozycji ze strony Narodowego Centrum Kultury kilka godzin narad w gronie pedagogów dało decyzję pozytywną jako że „możemy dokonywać rzeczy niezwykłych”. Podziękowała też Narodowemu Centrum Kultury, w tym nieobecnemu dziś ze względów zdrowotnych Krzysztofowi Kurowi z Działu Edukacji Kulturalnej NCK który prowadził tę pilotażową edycję. Przedstawiciele NCK zostali obdarowani przez szkołę domowymi piernikami wypiekanymi przez nauczycielkę Wiedzy o Kulturze – Marię Kisielewską. Podziękowania otrzymała też firma INES zapewniająca nagłośnienie i oświetlenie wydarzenia.

Przemawiająca na koniec Eliza Dzwonkiewicz, pełniąca obowiązki dyrektora Narodowego Centrum Kultury dziękując obecnym osobom wręczyła z kolei pamiątkowe dyplomy i upominki od kierowanej przez siebie instytucji Barbarze Koronkiewicz, dyrektorce II L.O. oraz Danucie i Zbigniewowi Kaszlejom szczególnie zaangażowanym w przeprowadzenie i sukces edycji pilotażowej programu.

Dyplomy uczestnictwa w warsztatach, paczki upominków złożone z publikacji Narodowego Centrum Kultury z dziedziny historii i literatury oraz pamiątkowe bluzy z logiem programu wręczyli uczestnikom oboje dyrektorzy NCK oraz instruktorzy sztuk radiowej, filmowej i teatralnej prowadzący cykl warsztatów. Jedna z uczestniczek w imieniu młodzieży podziękowała obecnemu gronu instruktorów programu. Część oficjalną zamknęła prowadząca spotkanie Barbara Domaradzka, kierownik Działu Strategii Kultury NCK. Wieczór zakończył się pamiątkowymi zdjęciami i znakomitym poczęstunkiem.