– Sylwetka luminarza polskiej literatury i tegorocznego patrona literackiego – ostatniego z czwórki wielkich romantyków, a jednocześnie prekursora poetyckiej nowoczesności, ale też samouka o rozległej wiedzy i zainteresowaniach – niezwykle pracowitego, zaczytanego – do dziś inspiruje. „Narodowy artysta organizuje wyobraźnię, jak na przykład polityk narodowy organizuje siły stanu” – pisał Cyprian Norwid w „Promethidionie”. Nasza wystawa ukazuje mało znane oblicze genialnego poety i myśliciela. Zachęca do uważności i pobudza wrażliwość i otwartość na współczesne talenty. Potraktujmy losy Norwida jako memento dla nas samych, abyśmy z życzliwością odkrywali w dzisiejszej sztuce to, co ciekawe i inspirujące oraz dawali szanse młodym – mówi prof. Rafał Wiśniewski, Dyrektor Narodowego Centrum Kultury.

Cyprian Norwid, nazywany czasem patronem polskiej inteligencji, to także twórca teorii estetycznych, autor m. in. „Promethidiona” – poetyckiego traktatu filozoficznego o roli sztuki i artysty. Nie tylko pisał poezję, prozę, dramaty, ale również rysował, wykonywał grafiki, rzeźbił. Słowo i obraz były dla niego równoprawnymi formami ekspresji artystycznej, podobnie jak dla Blake’a czy Wyspiańskiego. Wystawa prezentuje Norwida jako artystę wszechstronnie utalentowanego, do którego twórczości sięgali późni wnukowie – wielcy mistrzowie słowa: Herbert, Różewicz, Baczyński, Białoszewski. 

W Kordegardzie zgromadziliśmy unikatowy zespół prac znany dotąd niemal wyłącznie norwidologom. Jedynie pojedyncze ryciny prezentowano szerszej publiczności przy okazji wystaw tematycznych. Wystawa przedstawia czterdzieści dwie prace Norwida, w tym trzydzieści dziewięć rysunków i akwareli oraz trzy grafiki, powstałe od lat 40. XIX wieku aż do jego śmierci w 1883 roku. Wybór jest reprezentatywny dla Norwida pod względem tematycznym. Na ekspozycję składają się autoportrety, portrety, sceny religijne, rodzajowe i satyryczne oraz kompozycje symboliczne. Mimo różnego czasu powstania i różnorodnych technik, rysunki wydają się stanowić jednorodny zespół ukazujący doskonały warsztat rysunkowy autora, potrafiącego zamknąć dzieła plastyczne w kilku lapidarnych liniach, a jednocześnie świetnego obserwatora. 

Poprzez prace prezentowane w Kordegardzie staramy się osadzić artystę w kontekście epoki, stąd przewaga szkiców z przedstawieniami współczesnych Norwidowi osób i sytuacji. Widzimy korowód postaci uchwyconych niekiedy z nutą ironii, drwiny, dowcipu. W swoich pracach Norwid ujawnia talent karykaturzysty, ironicznie, ale i ze smutkiem spoglądającego na rzeczywistość. Notatki rysunkowe Norwida stanowią poniekąd zapis wrażeń i stanów psychicznych – rodzaj monologu wewnętrznego, strumienia świadomości. Lekka kreska, humorystyczne ujęcia osób, zwierząt, czy postaci fantasmagorycznych ukazują inną twarz poety i filozofa.

– Jako artysta wszechstronny Norwid nie mieścił się w koncepcji artysty dziewiętnastowiecznego – komentuje kuratorka wystawy, Katarzyna Haber – Był przekonany o istnieniu kategorii prawdy obiektywnej, która przekracza granice mentalności epoki. Przez kontemplację piękna widział drogę do przybliżenia się do obiektywnej prawdy. A tak traktowana sztuka miała łączyć ducha z materią, a życie z teorią.  

Badanie dzieł plastycznych Norwida jest utrudnione, ponieważ uległy one rozproszeniu lub zniszczeniu. Do obiegu aukcyjnego trafiały również falsyfikaty. Przez wiele lat twórczość plastyczna poety znana była jedynie w wąskim kręgu norwidologów. Dopiero od lat dwutysięcznych jest coraz bardziej ceniona i pozytywnie wartościowana ze względu na dobry warsztat, subtelność kreski i ładunek emocjonalny.

Kuratorka wystawy: Katarzyna Haber, NCK

Organizatorzy: Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Narodowe Centrum Kultury