Spotkaniem dotyczącym ewaluacji projektów skierowanych do dzieci i młodzieży zakończyliśmy trzymiesięczny cykl warsztatowy dla uczestników programu SYNAPSY.

Spotkanie poprowadził dr hab. Jacek Gądecki, socjolog i antropolog społeczny, wykładowca Wydziału Humanistycznego AGH, założyciel oraz lider młodzieżowych i parasolowych organizacji pozarządowych w Toruniu (Stowarzyszenie Inicjatyw Niemożliwych MOTYKA, Stowarzyszenie Kujawsko-Pomorski Ośrodek Wsparcia Inicjatyw Pozarządowych TŁOK).

Podczas spotkania rozmawialiśmy o tym, czym właściwie jest ewaluacja i dlaczego nie należy jej traktować jedynie jako formalnego obowiązku w projekcie, który niepotrzebnie pochłonie nasz czas. Przyjrzeliśmy się ewaluacji jako procesowi o ogromnej mocy twórczego przeobrażania sytuacji, w której znajdujemy się w danym momencie projektu, stymulującemu współpracę między realizatorami projektu a jego uczestnikami, czyli dziećmi i młodzieżą.

Dzięki ewaluacji skupionej na partycypacji dzieci i młodzieży w działaniach projektowych, podczas której my jako realizatorzy pytamy uczestników, czy uczestnicy czują, że mają wpływ na projekt, decydują lub współdecydują o podejmowanych w projekcie działaniach. Możemy rozwijać te działania w kierunku zgodnym z potrzebami, możliwościami i oczekiwaniami dzieci i młodzieży, przede wszystkim – możemy budować projekt, który rzeczywiście dzieci i młodzież współtworzą.

Ewaluacja pozwala nam dowiedzieć się od naszych uczestników, na ile faktycznie czują/czuli się współodpowiedzialni za działania i za możliwość ich kreowania, a na ile był to tylko nasz życzeniowy zapis w formularzu wniosku i przekonanie, że oddajemy głos uczestnikom. Ewaluacja w tym sensie buduje dialog między realizatorami i uczestnikami projektu, tym pierwszym umożliwiając rozwój na podstawie uzyskanej informacji zwrotnej, tym drugim dając możliwość wypowiedzenia się na temat jakości działań, w których uczestniczą, oraz własnych oczekiwań wobec tych działań.

Konkludując, ewaluacja to działania badające przebieg projektu i pozwalające zmierzyć się z pytaniami, czy projekt idzie we właściwym kierunku, czy projekt nam się udaje/udał, czy wszystko wyszło tak, jak zamierzaliśmy, co się nie udało i dlaczego, co poszło dobrze lub nawet lepiej niż zakładaliśmy i z jakiego powodu, w jakim stopniu osiągamy/osiągnęliśmy zakładany przez nas cel np. w jakim stopniu rzeczywiście pracowaliśmy z dziećmi i młodzieżą, nie narzucając im naszej perspektywy.

W trakcie części warsztatowej prowadzonej przez Jacka Gądeckiego poznaliśmy w działaniu rozmaite narzędzia ewaluacji projektów skierowanych do dzieci i młodzieży – wychodzące poza standardową dyskusję, w której nieśmiałe dzieci i młodzież nie uczestniczą, albo męczące ankiety, które bardziej irytują młodych niż zachęcają do informowania o indywidualnych spostrzeżeniach. Dyskutowaliśmy o potencjale narzędzi aktywizujących w ewaluacji projektów, które włączając uczestników do kolektywnego działania, jednocześnie pozwalają im się wypowiedzieć we własnym imieniu, w swobodnej atmosferze zabawy lub warsztatu. Przykładowo mapowaliśmy własne ciała, zbierając informacji dot. projektu, odpowiadające różnym obszarom naszych ciał (głowa to informacje, czy czegoś się nauczyliśmy, coś zapamiętaliśmy, oczy to informacje, czy inaczej zaczęliśmy patrzeć na świat, czy dostrzegamy więcej itd.). Opisy i instrukcje wykorzystania narzędzi prezentowanych podczas warsztatów dostępne są na stronie organizacji „Save The Children”.

Skupiliśmy się również na wartości autoewaluacji, którą każdy z nas (realizatorów, organizatorów, partnerów itd.) powinien skutecznie przeprowadzić w ramach swojego projektu. Autoewaluacja jest podwaliną naszego rozwoju i skutecznych działań, które chcemy realizować. Bez niej, czyli bez zadawania sobie pytań po co, w jaki sposób i czy skutecznie coś robimy (itd.!), możemy utknąć w miejscu i powielać schematy działań, które nikomu – nawet nam – nie są potrzebne. Podczas autoewaluacji warto skonfrontować się z kimś z zewnątrz, kto obiektywnie przyjrzy się naszym działaniom z dziećmi i młodzieżą i opowie nam (szczerze!) o swoich spostrzeżeniach.

Z Jackiem Gądeckim dyskutowaliśmy również o standardach pracy z dziećmi i młodzieżą. W 2009 roku Komitet Praw Dziecka ONZ opublikował „Komentarz ogólny nr 12: The right of the child to be heard /CRC/C/GC/12”. W tekście dokumentu zaznacza się, że we wszelkich działaniach z dziećmi należy stwarzać warunki, które umożliwiają dziecku urzeczywistnianie prawa do bycia wysłuchanym. Poglądy i stanowiska wyrażane przez dzieci mogą wzbogacić perspektywy i doświadczenia dorosłych i powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji, budowaniu rozwiązań, tworzeniu działań dla dzieci itd. Celem jest umożliwianie młodym ludziom współdecydowania o własnych sprawach, ale też zachęcanie ich do obejmowania znaczących ról i pozycji w społeczeństwie. 

Nasze projekty mają być działaniami budującymi poczucie sprawczości u dzieci, nie zaś działaniami narzucającymi dzieciom perspektywę dorosłych. W ten sposób, przechodząc od modelu edukacji podawczo-odbiorczej do modelu edukacji współuczestniczącej, gdzie dziecko ma wpływ na to, w czym uczestniczy, chcemy rozwijać kompetencje społeczne u dzieci oraz wspierać młodych ludzi w odważnym tworzeniu świata dookoła.

To jest nasz pomysł na lepszy świat i tego życzymy naszym uczestnikom, z których część rozpoczęła już realizację projektów edukacji kulturowej we własnych społecznościach lokalnych.