A) Sposób rozumienia kultury
Kultura to środowisko życia człowieka współczesnego oraz federacja subkultur, w której kultura popularna dominuje w sensie ilościowym i w dużej mierze - jakościowym, a inne typy i/lub formy kultury (ludowa, wysoka, itp.) są swoistymi niszami, pozostającymi jednak w sieci wzajemnych, na ogół złożonych, relacji.

Takie rozumienie kultury wyklucza jej wąskie, normatywne ujęcie: bądź jako sfery działania instytucji kultury, bądź jako sfery ograniczonej do obcowania ze sztuką, a dokładniej sztukami pięknymi, lub z ofertą instytucji kultury w tzw. czasie wolnym. Pozwala natomiast łączyć dziedziny rzeczywistości dotąd zwykle sobie przeciwstawiane, unikać sztywnych podziałów na aktywnych nadawców i pasywnych, poddawanych kulturowej „obróbce”, odbiorców. (Co ma szczególne znaczenie w tzw. kulturze 2.0.

B) Definicja kultury
„Żywa kultura” to wielowymiarowe środowisko życia jednostek i grup społecznych oraz miejsce funkcjonowania instytucji społecznych, w których zachodzą dynamiczne procesy, rozwijają się praktyki kulturowe o zróżnicowanych charakterystykach aksjologicznych i zróżnicowanych, najczęściej polisemicznych, znaczeniach.
Takie rozumienie kultury ułatwia badanie szerokiego, realistycznego zakresu współczesnej rzeczywistości kulturalnej, ale zarazem zmusza do praktycznego rozstrzygania wielu wątpliwości i pytań, ponieważ jest podstawą systemu opartego na klasyfikowaniu oraz zakreślaniu granic zjawisk i procesów metodą zerojedynkową (jest – nie ma).

C) Model człowieka kulturalnego
Model człowieka kulturalnego nie powinien być wynikiem stosowania przemocy symbolicznej przez tradycyjne instytucje kultury (i stojące za nimi państwo) lecz, że powinien być efektem negocjacji pomiędzy: państwem w funkcji „strażnika podstawowych wartości demokratycznych” a wartościami i potrzebami obywateli. Jest to związane z (pozornym) dylematem: jak wobec tego formułować (i realizować) wartości, wzorce i ideały kulturalne.

D) Składowe modelu kultury
Podstawą teoretyczną jest tu nie tylko sposób rozumienia kultury lecz także:

• sposób konstruowania komunikacji społecznej; opartej na modelu sieci;
• powiązany z poprzednim założeniem „spłaszczony” model wiedzy-władzy; mający ogromne znaczenie dla uczenia się kultury, co wiąże się z nowoczesnym modelem lifelong learning;
• zróżnicowane modele kapitałów kulturowych.

Założenia dotyczące systemu zbierania danych
Obserwatorium Żywej Kultury to system zbierania i upubliczniania danych o kulturze w przekroju od gminy, przez powiat, województwo do poziomu ogólnopolskiego. Na podstawowym dla nas poziomie gminy (wiejskiej, miejsko-wiejskiej i miejskiej) tezy dotyczące pojęć teoretycznych przekładają się na następujące założenia:

• kultura jest uzależniona od charakterystyki terenu, na którym występuje, a zarazem w dłuższych lub krótszych okresach wpływa na cechy danego terenu i je modyfikuje lub zmienia (dotyczy to zarówno cech biologicznych, jak i demograficznych, strukturalno-społecznych, ekonomicznych i in.);
• kultura jako złożone środowisko życia obejmuje: środowisko naturalne (użytkowane i przekształcane przez człowieka), społeczne, infrastrukturę materialną, sferę świadomościową; stąd wskaźniki do monitorowania jej stanu trzeba podzielić na grupy roboczo tu nazwane obiektywnymi i subiektywnymi (lub twardymi i miękkimi; tradycyjnie pierwsze z nich to np.: );
• kulturę lokalną, jak i każdą „dziedzinową” gałąź „kultury w ogóle” traktujemy jako szczególną, dynamiczną sieć zróżnicowanych wzorów i wzorców kulturowych ujawniających się w konkretnych praktykach danej zbiorowości;
• zbierając dane trzeba wziąć za podstawę nie tyle jakiś normatywny zespół wzorców kultury (np.: powinności tzw. kultury wysokiej), ile maksymalnie szeroką jej diagnozę;
• warto przejrzeć i wykorzystać istniejące zbiory danych by zwrócić uwagę na zalety i słabości tego sposobu myślenia.

Typy wskaźników
Wskaźniki do monitorowania stanu „żywej kultury” są wybierane wg określonego klucza, będącego konsekwencją przyjęcia założeń i definicji określonych w Metodologii projektu, są to wskaźniki tzw. prostych (bezpośrednich), które opisują rozkłady pewnych właściwości kultury, poczynając od poziomu gminy (np. nasycenie kraju infrastrukturą biblioteczną) oraz wskaźników tzw. relatywizowanych (np. liczba domów kultury w gminie na 1000 mieszkańców).
Większość prostych wskaźników służy do budowy tzw. indeksów, których wartość liczbowa zależy od liczby zmiennych (najczęściej jakościowych) należących do określonego zbioru, które występują na danym obszarze (gminie, powiecie lub województwie). Warto wspomnieć, że indeksy opierają się na dwóch założeniach:

• addytywności (sumowalności) branych pod uwagę cech (zmiennych); dana wielkość jest addytywna, jeśli jej wartość dla sumy składników równa jest sumie wartości dla poszczególnych składników (np. czytelnictwo: im więcej różnorodnych książek ktoś przeczyta tym wyższy wskaźnik czytelnictwa osiągnie);
• liniowej (proporcjonalnej) zależności pomiędzy wartością indeksu, a korzystnością sytuacji w danym obszarze kultury. Dla przykładu: im więcej walorów geograficznych i przyrodniczych na danym obszarze (góry + strumienie + jeziora + lasy + …) tym bardziej sprzyjające warunki dla rozwoju kultury (określonego jej typu – w tym wypadku – kultury opartej na turystyce).