– Co takiego wyjątkowego jest w projektach lokalnych, które realizujecie w Waszej małopolskiej Bardzo Młodej Kulturze? – zapytała mnie ostatnio znajoma, współtworząca Bardzo Młodą Kulturę w innym województwie.

– Co takiego? – zamyśliłam się. – Przede wszystkim nam nie chodzi o wyjątkowość. Raczej o to, by były wzmacniające: dla młodych ludzi i dla dorosłych, którzy je współtworzą. Ważne jest to, że one właściwie nie są projektami. Są przygodami. A to oznacza, że nigdy do końca nie wiemy, jak potoczą się plany projektowe, na co zdecydują się dzieci, co wydarzy się u prowadzących, co po prostu przyniesie życie. Czasem to, co zostało zaplanowane na samym początku, wywraca się o sto osiemdziesiąt stopni w trakcie trwania przygody.

– Zgadzacie się na to?

– Nie tylko się zgadzamy. Czuwamy nad tymi przygodami, bierzemy w nich udział, wspieramy. Może to jest kierunek dla edukacji kulturowej: przyłożyć ją mocniej do życia. A życie przecież tylko w niewielkim stopniu bywa przewidywalne. Nie zależy nam na projektach innowacyjnych, zależy nam na projektach życiowych. Wzmacniających osoby w nie zaangażowane, budujących głębokie relacje, rozwijających odpowiedzialność za własne wybory, dających okazję do uczenia się na błędach i sprawdzenia się w działaniu. Te przygody mają wtedy sens, kiedy przestaniemy je mierzyć wskaźnikami i opowieściami o innowacjach, a przyjrzymy się ich znaczeniu dla każdej zaangażowanej w nie osoby.

***

W 2019 roku w ramach programu Bardzo Młoda Kultura 2019-2021 – Małopolska dofinansowaliśmy siedem przygód edukacyjno-kulturowych.

W przygodzie „zobaczMY” zainicjowanej przez Elżbietę Rusnak (animatorka) i Elżbietę Bargieł (nauczycielka) uczestniczyli dzieci i młodzież z Łukowicy i Przyszowej oraz lokalni nauczyciele. Ci pierwsi przyglądali się swojemu otoczeniu przez wizjer aparatu fotograficznego, badając to, co jest dla nich ważne, ciekawe i co chcieliby pokazać innym. Powstała fotograficzna opowieść o życiu: o pobliskich łąkach, drzewach, kwiatach, o przyjaciołach-zwierzołkach, o motorach, na których zwiedza się okolicę. O tym mikroświecie traw, zwierząt, przedmiotów, który na co dzień towarzyszy im jak najbliższy kompan. Ci drudzy – nauczyciele – wzięli udział w warsztatach dotyczących sztuki współczesnej, podczas których przekraczali stereotypy piękna i brzydoty, zatrzymując się nad tym, jak ocena wpływa na rzeczywistość.

Przygodę „doLAStaMY” zainicjowały Ada Słowik (nauczycielka) i Krystyna Łętocha (bibliotekarka). Uczestniczyły w niej dzieci z klasy czwartej Szkoły Podstawowej nr 2 w Myślenicach, w której wychowawstwo objęła w tym roku Ada. Dzieciaki poznawały siebie i świat Natury. Siebie: swoje emocje, możliwości, pragnienia. Naturę: jej stan, znaczenie, wpływ na rzeczywistość. Wybudowano solidne mostki między pragnieniem odpoczynku a przestrzenią lasu, między poczuciem odpowiedzialności a sytuacją klimatyczną, między głęboką wrażliwością dzieci a tym, co daje nam Natura. Stworzono mocne relacje: wśród dzieci, dzieci z wychowawczynią, z Naturą. Te relacje kiełkują obecnie kolejnymi pomysłami dzieci, jak zadbać o Naturę dookoła nas.

W przygodzie „Decydujemy, gdzie jedziemy!” młodzież z Krynicy-Zdroju projektowała i organizowała kulturoznawcze wyprawy po Małopolsce, samodzielnie podejmując decyzje od początku do końca – od wyboru transportu, przez podział środków finansowych, po wybór konkretnych ścieżek eksplorowania różnych miejsc. Inicjatorki przygody: Kamilla Bańcerowska (animatorka), Dominika Sobczyk (animatorka) i Gabriela Kmak (nauczycielka) były wsparciem w razie potrzeby (wtedy, kiedy młodzież nie była w stanie czegoś samodzielnie załatwić) i współuczestniczkami wypraw. Istotą tej przygody było to, że to młodzi ludzie sami decydowali, co jest dla nich w Małopolsce ciekawe – na podstawie własnych preferencji i postrzegania świata.

Przygoda w Nowicy i Łosiu została zaprojektowana w dwóch modułach: jeden adresowany był do nauczycieli, drugi – do dzieci. W pierwszym nauczyciele wzięli udział w dwudniowym doświadczaniu sztuki, przyglądając się jej wizualnym i performatywnym aspektom. W drugim module dzieci eksplorowały przestrzeń sztuki, wychodząc od tematu „drzwi” i pytania „Czy kluczem mogą być drzwi?”. Dzieci wraz z towarzyszącymi im dorosłymi stworzyły etiudę, fotografie i wiersze będące poruszającymi opowieściami o życiu. Przygodę „Czy kluczem mogą być drzwi? – warsztaty poszukiwań twórczych dla żądnych przygód obywateli świata” zainicjowała beskidzka trójka: Anna Kuklicz (arteterapeutka), Renata Mikruta (nauczycielka) i Artur Szpil (animator).

W Tarnowie Magda Trusz (nauczycielka), Marcin Sobczyk (animator) oraz lokalna młodzież zrealizowali film o realiach bycia w szkole: o tym, że bywa trudno, o tym, że przynależność do grupy może decydować, czy ktoś jest widoczny na szkolnym korytarzu czy pomijany, wreszcie o tym, czym jest przyjaźń i szacunek wobec różnorodności. W różnorodności pasji, możliwości, sposobów bycia może tkwić nasza siła. Opowieść filmowa była głosem młodych ludzi z różnych szkolnych placówek. Przygodę zatytułowali „tworzyMY – POZA SCENĄ”.

Przygoda „Impro_wizu_jemy Kulturę!” zainicjowana przez Kasię Mroczek (animatorka) i Agnieszkę Pokrywkę (nauczycielka) w Brzeziu i w Zabierzowie była zaproszeniem dla uczniów klasy ósmej ze Szkoły Podstawowej w Brzeziu do współdecydowania o przestrzeni wokoło nich. Młodzież zaprojektowała tymczasową kawiarnię społeczno-kulturalną, do której zaprosiła krewnych, znajomych oraz lokalnych włodarzy, manifestując swoją potrzebę posiadania miejsca, w którym poza szkołą mogłaby się towarzysko spotykać i działać. Pierwsze koty za płoty, obecnie monitorujemy i będziemy dalej wspierać inicjatywę młodzieży z Brzezia.

W przygodzie „Punkt widzenia” wzięły udział dzieci z Proszowic i ze Szczytnik. Wspólnie badały, jak przestrzeń i kontekst, w których się znajdujemy, wpływają na nasze postrzeganie rzeczywistości. Uczestnicy poznawali siebie nawzajem i dowiadywali się, od czego zależą nasze osobiste wybory i jak szanować tę różnorodność. Część dzieci po raz pierwszy uczestniczyła w działaniu poza szkołą. Przygodę zainicjowali Kasia Duch (nauczycielka) i Michał Molicki (animator).

Każda z przygód była wymyślana wspólnie z uczestniczącymi w niej dziećmi i młodzieżą. Potrzeby i oczekiwania dzieci i dorosłych spotykały się w procesie negocjacji i współpracy. Prawdę powiedziawszy, powyższe opisy nie oddają tego, co wydarzyło się podczas tych przygód. Cytując słowa jednej z nauczycielek: „Tego nie da się opisać, to po prostu trzeba przeżyć. Warto przeżyć”.

Potwierdzamy i z serca dziękujemy za te przygody!

Bardzo Młoda Kultura to program dotacyjny Narodowego Centrum Kultury. Jego zadaniem jest projektowanie, testowanie i wdrażanie rozwiązań, które mają zbliżyć sferę edukacji i sferę kultury.

Weronika Idzikowska - Małopolski Instytut Kultury w Krakowie