Historia Muzyki Polskiej. Tom III, cz. 1: Barok 1595-1696 - e-book

Data publikacji: 17.12.2013
Średni czas czytania 10 minut
drukuj

Barok Barbary Przybyszewskiej-Jarmińskiej to e-publikacja prezentująca kulturę muzyczną w Rzeczypospolitej XVII wieku, a także twórczość muzyczną (również teoretyczną) tego okresu. Autorka, profesor Instytutu Sztuki PAN, redaktor naczelna serii wydawniczej Monumenta Musicae in Polonia, uhonorowana nagrodą Związku Kompozytorów Polskich (2010), przedstawia przemiany polskiej muzyki barokowej pod wpływem twórczości europejskiej, szczególnie włoskiej i niemieckiej.

Historia Muzyki Polskiej. Tom III, cz. 1: Barok 1595-1696 - e-book
Barok

Zakres chronologiczny pracy obejmuje około stu lat, od 1595 do 1696 roku. Początek tego okresu wyznacza dokonana przez Zygmunta III Wazy reorganizacja jego kapeli, w wyniku której na dwór królewski przybyły dwie pierwsze duże grupy muzyków włoskich, w tym kapelmistrzowie Annibale Stabile i Luca Marenzio. Działalność w zespole królewskim tych i wielu innych Włochów, werbowanych zwłaszcza na życzenie Zygmunta III i jego syna Władysława IV, w zasadniczy sposób wpłynęła na pozom i kierunki przemian w muzyce tworzonej w Rzeczypospolitej w XVII wieku. Za datę zamykającą zakres czasowy książki przyjęty został rok śmierci Jana III Sobieskiego, ostatniego spośród tzw. „królów rodaków”; jego śmierć symbolicznie kończy XVII wiek w historii kultury polskiej. Przedmiotem książki – jak pisze autorka we wstępie – nie jest „muzyka polska", ale muzyka (i szerzej – kultura muzyczna) w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, tj. w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim, a więc na terytorium zawierającym niemal cały obszar dzisiejszej Polski (poza Śląskiem i Pomorzem Szczecińskim), ale obejmującym też ziemie obecnych Białorusi, Litwy i Ukrainy, a w części również Słowacji.


Jeżeli chodzi o analizowany repertuar, w zakresie pracy znalazły się powstałe na tym terenie w przybliżeniu w latach 1595-1696 kompozycje autorstwa muzyków różnego pochodzenia. Ich twórcami, obok Włochów, jak – oprócz wymienionych – m.in. Asprilio Pacelli, Vincenzo Bertolusi, Giovanni Valentini, Tarquinio Merula, Annibale Orgas, Giovanni Francesco Anerio, Marco Scacchi, Aldebrando Subissati czy Agostino Viviani, oraz muzyków przybyłych z krajów niemieckich, na przykład Philip Friedrich Buchner czy niektórzy kapelmistrzowie i organiści działający w Gdańsku i innych miastach Prus Królewskich, byli kompozytorzy miejscowi, a wśród nich Mikołaj Zieleński, Adam Jarzębski, Bartłomiej Pękiel, Marcin Mielczewski, Jacek Różycki, Damian Stachowicz, Stanisław Sylwester Szarzyński i wielu innych. Z uwagi na zachowane źródła i istniejący stan badań, w książce najwięcej miejsca poświęcono omówieniu religijnych kompozycji tworzonych dla kościołów katolickich, uwzględniając jednak, w różnym wymiarze, muzykę innych obecnych w siedemnastowiecznej Rzeczypospolitej wyznań (zwłaszcza rozmaitych konfesji protestanckich oraz prawosławnych i unickich), twórczość popularną różnych stanów i grup etnicznych, a także powstałe i znane na tym terenie piśmiennictwo teoretyczno-muzyczne. Przedstawiona została organizacja życia muzycznego, poruszone problemy związane z nauką muzyki, omówione dzieje kapel, chórów, muzyków i ich zrzeszeń, kwestie dotyczące sposobów gromadzenia repertuaru i zaopatrywania się w instrumenty oraz patronatu muzycznego i funkcji muzyki w życiu społeczeństwa.


Strukturę książki tworzą dwie zasadnicze części poprzedzone wstępem i zamknięte bibliografią. Na partię wprowadzającą składają się Wstęp, w którym zostały podane podstawowe informacje dotyczące terytorium, składu narodowościowego i wyznaniowego oraz kulturalnych centrów Rzeczypospolitej w u schyłku XVI i w XVII wieku, oraz chronologicznie zestawienie najważniejszych w tym okresie wydarzeń muzycznych, politycznych i kulturalnych, w Rzeczypospolitej oraz w Europie. Część pierwsza, zatytułowana Kultura muzyczna w Rzeczypospolitej w XVII wieku, obejmuje cztery rozdziały: 1. Formy organizacji życia muzycznego, z podziałem na muzykę dworską (dwór królewski i dwory magnackie), muzykę uprawianą w ośrodkach kultu religijnego (katedry, kolegiaty i kościoły diecezjalne, ośrodki przyklasztorne, świątynie protestanckie, prawosławne, unickie, ormiańskie i żydowskie), muzykę miejską i wiejską; 2. Nauka muzyki w szkołach ogólnokształcących i wyższych uczelniach, zawodowe kształcenie muzyczne (szkoły przykościelne różnych wyznań oraz bursy muzyczne przy kolegiach jezuickich i pijarskich, gimnazja, wyższe uczelnie, kapele dworskie i kościelne, cechy miejskie); 3. Wykonawstwo muzyczne (środki wykonawcze, budownictwo instrumentów, praktyka wykonawcza); 4. Źródła repertuaru muzycznego i piśmiennictwa teoretyczno-muzycznego (sposoby gromadzenia nut i pism teoretyczno-muzycznych, formy ich przekazu, stan i miejsca zachowania, informacje o zaginionych utworach i pismach teoretyczno-muzycznych). Także na część drugą książki, pt. Twórczość muzyczna i teoretyczno-muzyczna w Rzeczypospolitej w XVII wieku, składają się cztery rozdziały: 1. Muzyka wokalna i wokalno-instrumentalna (różne gatunki muzyki religijnej i świeckiej z tekstem słownym), 2. Muzyka instrumentalna (zespołowa, na instrumenty klawiszowe, na lutnię oraz „tańce polskie” w opracowaniach na różne instrumenty); 3. Pisma teoretyczno-muzyczne; 4. Migracje muzyków oraz recepcja powstałej w Rzeczypospolitej twórczości muzycznej i teoretyczno-muzycznej w Europie (ten ostatni rozdział stanowi rodzaj zakończenia, w którym zostało ukazane umocowanie ówczesnej Rzeczpospolitej w muzycznych strukturach Zachodniej Europy, ale także oryginalność dorobku muzycznego tworzonego w Państwie Polsko-Litewskim i jego oddziaływanie na kraje ościenne). Książkę zamyka bardzo obszerna bibliografia, zawierająca nie tylko artykuły naukowe, książki, słowniki, katalogi i edycje tekstów literackich z epoki, ale też bardzo użyteczny wykaz nowych wydań źródłowo-krytycznych i faksymilowych korpusów repertuarowych oraz utworów muzycznych poszczególnych kompozytorów, którzy tworzyli w Rzeczypospolitej w omawianym czasie.


Wyznaczając tak szeroki zakres pracy, autorka zdawała sobie doskonale sprawę, że przy obecnym stanie wiedzy, mógł on być wypełniony treścią jedynie w ograniczonym stopniu. Jest budujące, że w ciągu lat, które upływały pomiędzy kolejnymi wydaniami książki, następował tak znaczący postęp w badaniach dotyczących podjętych w niej problemów, że każdorazowo niezbędne było wprowadzanie nowych aktualizacji i weryfikacji części przedstawionych w pracy faktów i opinii. Ciągle jednak obraz jakże bogatego i różnorodnego życia muzycznego w Rzeczypospolitej pozostaje niepełny, w związku z czym niezbędne jest podejmowanie pogłębionych badań znanych już źródeł, kontynuowanie kwerend w nadziei odnalezienia dalszych dokumentów faktograficznych i muzykaliów, a także zacieśnianie współpracy z historykami muzyki z krajów sąsiedzkich, w tym tych, których niegdysiejsi mieszkańcy współtworzyli kulturę muzyczną w Państwie Polsko-Litewskim.

>> Informacje o autorce
 

Cykl wydawniczy Historia Muzyki Polskiej składa się z 12 tomów omawiających kolejne epoki historii muzyki: Średniowiecze, Renesans, Barok, Klasycyzm, Romantyzm, okres między Romantyzmem a Współczesnością i Współczesność. Wszystkie książki wchodzące w skład publikacji, zostały napisane przez wybitnych muzykologów, znawców okresów, którym poświęcili swoje prace.

To jedyny w swoim rodzaju cykl wydawniczy, który w naukowy sposób opisuje kompleksowo, na tle kultury europejskiej, rozwój i historię muzyki polskiej od początku naszej państwowości aż do roku 2000.

Narodowe Centrum Kultury stopniowo udostępnia wersje elektroniczne publikacji wchodzących w skład cyklu.